Discussie over pensioenbeleggingen In Groen Staal

Miljarden in een goede doelen loterij?

Onder de titel Fijnstof, CO2 en werkgelegenheid besprak Sjarrel Massop - extra 434-5, 23 mei 2021 - het FNV plan Groen Staal over Tata Steel (Hoogovens). Aan het slot sneed hij de mogelijke belegging aan door de pensioenfondsen bij de terugdringing van de CO2 uitstoot in de IJmond. In een redactiediscussie gaf Ab de Wildt zijn commentaar op de betrokkenheid van de pensioenfondsen. Zijn uiteindelijke tekst volgt hier, voorzien van Sjarrels reactie.

Ab de Wildt/Sjarrel Massop

Beste Sjarrel,
Van verschillende kanten wordt begerig gekeken naar de miljarden van de pensioenfondsen. De private financiële bedrijven, omdat er natuurlijk miljarden te verdienen zijn aan het rondpompen van deze enorme hoeveelheid geld. Andere investeerders zullen het beschouwen als een soort goede doelen loterij. Nog los van het feit hoe ik de door jou gebruikte term 'vergroening' moet opvatten, reageer ik op je bijdrage in Solidariteit. Overigens je enthousiasme en activiteiten zijn bewonderenswaardig, je inzet voor vergroening ook.
Het is een sympathiek plan om niet nodig zijnde pensioengelden (wat op zich al een hele discussie is) voor zaken te gebruiken die voor de toekomst belangrijk zijn om 'fatsoenlijk' te leven. Daarnaast is het beleggingsbeleid van pensioengeld in een kapitalistisch systeem een flinke uitdaging, omdat beleggen 'in zich' dat systeem in standhoudt en in gebakken lucht nog verder uitbouwt. Want ontdaan van kapitalistische dwang, is het niet meer nodig om met pensioenen op deze wijze om te gaan. Maar dat ter zijde.

Beste Ab, hier ben ik het uiteraard helemaal mee eens. Dat ontslaat ons niet van de verplichting om over de besteding van een heel groot deel van de opgepotte meerwaarde, 'surplusvalue', na te denken. Zeker wanneer het fondsen betreft, waarin de arbeidersklasse in naam nog een hele grote zeggenschap over heeft.

Zelf denk ik aan allerlei projecten om bijvoorbeeld energie neutrale woningen te bouwen of om te investeren in renovatie om betere circulaire woningen te krijgen en dan niet om winst te maken, maar om de toekomst een kans te geven. Of aan projecten die jongeren een mogelijkheid bieden om hun toekomst handen en voeten te geven door bijvoorbeeld een aantal beurzen ter beschikking te stellen om onderzoek te doen naar andere landbouw, veeteelt en dan met minder voor de hand liggende studenten. Of om miniprojecten te financieren die niet studerende. maar werkende jongeren inspireren hun dromen waar te maken. Of projecten die samenwerking stimuleren tussen 'handjes en hersenen'. Desnoods om aandelen te kopen om multinationals op activistische wijze op te voeden.
Initiatieven die te overzien zijn en waar rendement niet op 'plek één' staat. En uiteraard allerlei andere onderwerpen en voorstellen die in een misschien utopisch mensbeeld op democratische wijze tot stand komen.

Onderdeel van mijn plan is om de Bedrijfsschool van de Hoogovens weer op te zetten, waar jongeren opgeleid worden om een echte baan te krijgen met een fatsoenlijk inkomen en voldoende tijd om zich verder in de samenleving te emanciperen. Deze projecten hoeven het redden van de Hoogovens niet in de weg te staan. Een andere belangrijke activiteit wordt de installatie van een walserij voor dikke plaat. Die dikke plaat is nodig voor het vervaardigen van de masten voor windmolens.

Het inzetten van pensioenkapitaal om een internationaal bedrijf overeind te houden, want dat streef je na met vergroening, is op zijn zachtst gezegd niet onomstreden. Ik zou zeggen laat de strijd bij Tata Steel gevoerd worden en bijvoorbeeld daar geld vandaan halen en niet bij de staat en zijn vergroening. Waarom zouden wij voor dit concern risico's nemen of ons belastinggeld eraan spenderen. Ik spreek bewust van riskeren, want het is beslist niet gegarandeerd dat het geld leidt tot de afname van producten, groen of eigenlijk 'groener', want we leven nu eenmaal in een op winst gericht economisch systeem.

De overheid is inderdaad geen optie. Het risico is dat ze het weer doorverkoopt aan een commerciële partij. De motivatie van Tata Steel lag voornamelijk in Engeland. Tata heeft Corus overgenomen met het oog op British Steel en kreeg de Hoogovens op de koop toe. Die formule is uitgewerkt. De interesse van Tata Steel voor Hoogovens is weg. Het bedrijf wil er vanaf en investeert er zeker niet meer in.
De kracht van Hoogovens is altijd de staalbasis geweest, de natte kant. Een diepe zeehaven voor bulkaanvoer steenkool en ijzererts, kooksfabrieken, moderne grote Hoogovens, geavanceerde Oxystaal fabriek, en Continu gietmachines, Warmband Walserij en twee Koudbandwalserijen (breed koudgewalst en blik). De verdere verwerking werd gedaan door Hoesch, British Steel. Die weg loopt op zijn eind. Er moeten miljarden geïnvesteerd worden om deze keuze overeind te houden. Tata gaat dat niet doen. Als er niet snel iets gebeurt, wordt het een aflopende zaak.

De grote drie pensioenfondsen hebben een beleggingsvermogen van 850 miljard euro. Met een gevarieerde risicoportefeuille maken ze nu een rendement, ondanks de al jaren lage rente van gemiddeld 4 procent. Dat laat het vermogen verder groeien. De grote rendementen worden gemaakt op fossiele brandstoffen. Door de overname van de Hoogovens van Tata Steel, en het niet overbrengen naar de aandelenmarkt, kan het bedrijf op eigen kracht verder. Een operationele nieuwe Hoogovens moet een rendement kunnen maken van zeker 2 procent.
Daarmee kan het pensioenvermogen op peil blijven. Een behoorlijk vermogen wordt onttrokken aan de financiële markten. Winstgevendheid hoeft niet a priori een noodzaak zijn, daarmee onttrekt het bedrijf zich aan het kapitalistische productiesysteem. Eén van de voorwaarden is wel dat het bedrijf gedemocratiseerd wordt.

Er is geen eis aan de bemoeienis van de pensioenfondsen verbonden. Zo'n eis zou kunnen zijn dat wanneer er flinke winsten gemaakt worden deze aan de fondsen toekomen, want dat is toch de functie van risicokapitaal. En mocht een flink deel van de winst naar de pensioenen gaan, want dat is toch de functie van risicokapitaal, kun je toch niet zeggen dat 2 procent rendement voldoende is. Als het niet lukt, zijn we het geld kwijt en als het wel lukt, dan is de winst voor de andere kapitalisten. Het gaat ook over mijn pensioen, toch?
Er zou eerst een discussie moeten plaatsvinden of een staalindustrie in Nederland noodzakelijk is. Zo ja, dan de voorwaarden stellen waaronder de productie moet plaatsvinden. Wat is staalproductie in Nederland anders dan het verslepen van enorme hoeveelheden 'onderdelen' om op een willekeurige plek omgevormd te worden tot staal. Als je naar de productieketen kijkt, dan zijn er toch veel locaties veel efficiënter dan IJmond? En moeten we de uitgebuite landen waar de 'ertsonderdelen' vandaan komen, niet meer bieden dan hun grond om te woelen om hier (super)winsten te behalen? Zou echte vergroening niet zijn om daar ijzer te maken en dan het eindproduct hierheen te halen? Om daar volwaardig werk te krijgen en ze steunen in de ontwikkeling door daar geld te laten verdienen.

IJmuiden als staalbasis is lucratief vanwege de open diepe zeehaven. Transport is zeker een kwestie, maar dan betreft het een complete discussie van Nederland als productieland. Nederland heeft geen grondstoffen.
De 'verwerking' van ruwijzer en staal is nooit de sterkste kant geweest van Nederland dat een overslagland is. Juist de IJmond heeft zich daaraan onttrokken. Koudgewalst is een prima product voor de Duitse automobielindustrie, zeker nu het Ruhrgebied ook al zijn langste tijd als staalbasis heeft gehad. Dit soort risico’s zijn te overzien.
Ik ben een beslist voorstander van ontwikkeling van uitgebuite landen, maar denk alleen dat daar relatief weinig ruwijzer en steenkool vandaan komt. De vraag is ook of we op dit moment en in de toekomst in staat zijn om dat op een niet kapitalistische manier in de landen mogelijk te maken.

Een 'groene' wereld begint ermee dat het 'Westen' consumindert en anderen steunt in hun ontwikkeling. Los van deze discussie pleit ik dan voor nationalisatie in plaats van geld van de overheid aan de aandeelhouders te geven om te investeren. Natuurlijk vergroening moet, als we iets willen overlaten voor onze nazaten. Maar als het gaat om miljarden uit de pensioenpot, laten we het er dan ook met iedereen over hebben. Niets daarvan lees ik in de plannen van de bond. Of is het een privé initiatief van de betrokken bestuurder en een klein clubje daaromheen? In ieder geval is de start over zo'n belangrijk thema matig. Zeker als je schrijft dat de arbeiders hun lot in eigen hand moeten nemen. Waar waren ze? Of neemt de voorhoede het heft in de hand en bepaalt die?

Nationalisatie is met een veertig jaar lange traditie van neoliberalisme geen optie en zeker niet met een zo zwakke linkse beweging en vakorganisaties. Er is veel werk van onderop nodig.
De motie voor Groen Staal is overgenomen door de sector senioren van de FNV. Het gaat naar het Ledenparlement en naar de woordvoerders van de Tweede Kamer. We komen sinds lange tijd naar buiten met een initiatief heel dicht bij de basis. De vakbondsbestuurders moeten hierover nadenken en er mee aan de slag gaan.
Consuminderen staat hoog in mijn vaandel, maar absoluut niet in dat van de Nederlandse en Internationale arbeidersklasse. Ook op dat terrein is er nog veel werk te verzetten. Denk ook aan de verdere verslechtering van de arbeidsmarkt, de informalisering en precarisering. De goede werkgelegenheid staat in het Groen Staal plan centraal. Ik geef toe het is slechts exemplarisch, maar het zijn mogelijk stappen in een goede richting.

Het gaat om veel geld, een voorzichtige schatting: tien miljard. Om Tata in stand te houden? En daarbij pleiten voor innovatie? Terwijl vlamboogovens bestaande praktijken zijn van het moederbedrijf in India. Ik zie daar weinig innovatiefs aan. Ordinaire kwestie van investeren, zo zie ik dat. En om alleen de inwoners van de IJmond te laten beslissen, ook over mijn pensioengeld, vind ik op zijn zachtst gezegd ontoereikend.

DRI (directe productie van ijzer) en vlamboogovens is zeer modern en zeker innovatief. Een groot voordeel is de uitgebreidere mogelijkheid tot schrootverwerking en de grote kans voor veel energiebesparing. De stappen nu zijn 'koelen en verwarmen'.
Vakbondsleden in de verantwoordingsorganen en de besturen van de pensioenfondsen zullen hard aan het werk moeten. De motie van de sector senioren biedt veel aanknopingspunten om de vakbondsdemocratie vast te houden.

Laat de bond eindelijk zijn werk doen en niet op de stoel van de manager of directie gaan zitten en met allerlei plannen komen die nergens, behalve binnen een kleine groep, uitgedacht zijn, maar de strijd lokaal en landelijk en Europees aangaan om vergroening af te dwingen. En daarbij betrokkenheid (democratie) organiseren. Als daar geld beschikbaar voor gesteld moet worden vanuit 'overwinst' van pensioenen, dan is dat prima. Maar met een plan bedelend en eisen dat daar geld voor komt, vind ik niet in het belang van wie dan ook, behalve de kapitalisten. Daarnaast speelt natuurlijk mijn eigen ervaring en kennis over daar waar de bond op de stoel van de ondernemer is gaan zitten, geen succes en niet alleen in Nederland.

Er is een vakbondsinitiatief voor milieu- en klimaatstrijd, de bond is dus betrokken. Europa verdient meer steun dan een uitspraak over Shell. De sociaaldemocratie heeft plaksel nodig om de afgeschudde ideologische veren weer terug te halen.
Je hebt helemaal gelijk dat we erg voorzichtig moeten zijn met coöptatie! We hebben genoeg ideologische achtergrond voor waakzaamheid, maar ook daaraan moeten we zelf blijven werken. Waar kan dat beter dan in de praktijk. De emancipatie van de arbeidersklasse is het werk van de klasse zelf.
De discussie is gevoerd in de sectorraad senioren en nog lang niet klaar, en moet nu ook naar alle andere sectoren en ook naar buiten. Solidariteit kan dat steunen. De beste manier om een vastgeroeste polderende vakbond in beweging te brengen, is door zelf ook in beweging te komen.

Naschrift van Ab

Samenvattend, over je argumenten kan ik zeggen dat ik aan de ene kant je optimisme en 'kansen pakken' waardeer. En waarmee ik het zeker eens ben, is dat we zelf in actie moeten komen. Maar je positieve waardering van de vakbond kan ik absoluut niet delen. Enerzijds moet er veel veranderen binnen de bond en zie je daar kennelijk kansen toe. Anderzijds is de praktijk dat met alle mogelijke middelen de bureaucratie en de betaalde bonzen alles in het werk stellen om democratie te dwarsbomen, initiatieven te voorkomen, een progressief standpunt mijden, naar binnen kijken en het organiseren van tegenkrachten – wat tegenwoordig zelfs in de politiek een term is die steeds weer terugkeert - verafschuwen. We moeten op hen vertrouwen, want ze doen toch het beste en alles wat ze bereiken, is voor de poorten van de hel weggesleept – als ze maar als gesprekspartner serieus worden genomen.

Dit is voor mij geen basis om nu op deze wijze met miljarden te smijten. Om miljarden te investeren zal er eerst een blijk van vertrouwen opgebouwd moeten zijn. Daar zal toch meer nodig voor zijn dan dat jij de blaren op je tong moet lullen om dat voor elkaar te krijgen. Eerst daden en dan woorden, zal ik maar zeggen. Te beginnen met een ander en beter pensioenakkoord dan het huidige polderresultaat. Want er blijven genoeg andere opties open om, na discussies, geld dat niet uitbetaald wordt aan de gepensioneerden aan progressieve, groene doelen te besteden. En daar zijn we dan zelf bij.