Acties in Spanje en Duitsland tegen aantasting klimaat

Water - handel in elementaire voorziening

Ab de Wildt

Water is voor ons de gewoonste zaak van de wereld. Kraan open en er komt schoon drinkwater uit. We gebruiken het voor de wc, afwas, autowassen, tuin sproeien en nog duizend andere zaken. Geheel vanzelfsprekend. Zonder na te denken. En bovendien nog tegen een schappelijke prijs, minder dan een cent per liter (83 cent per duizend liter).

Tegelijkertijd worden de dijken verhoogd om ons te beschermen tegen het rijzende water. Wateroverlast door het veranderde klimaat is onderdeel van ons bestaan geworden. Kosten: enkele tientallen miljarden euro. Iedere hoosbui kost de verzekeraars ongeveer zestig miljoen.

Alarmerende gegevens1

Zoet water is slechts 2 tot 3 procent van de totale watervoorraad, waarvan we het grootste deel niet zien. Op wereldniveau is 96 procent opgeslagen als grondwater in een 'watervoerende' laag: gesteente en net daaronder sediment (bezinksel) en nog meer waterlagen diep onder het aardoppervlak. Bijna de helft van de wereldwijde landbouw is afhankelijk van grondwater. Meer dan een derde van de mensheid leeft in de droogste gebieden ter wereld, waar putten vaak de enige bron van water zijn.
Onderzoekers waarschuwen al jaren dat het waterpeil zal dalen door de mondiale vraag naar grondwater. In stedelijke gebieden is de vraag zo groot dat verschillende metropolen letterlijk verzakken. Gedurende de 20ste eeuw is Tokio vier meter gezakt, Shanghai in China en New Orleans in de Verenigde Staten zo'n twee tot drie meter. Grondwater is van levensbelang voor de wereld. Een stad als Jakarta verdwijnt langzaam in de grond door de enorme hoeveelheid grondwater die er opgepompt wordt om de inwoners te verzorgen. De landbouw gebruikt enorme hoeveelheden grondwater. Overal op de wereld zakt de grondwaterspiegel met tientallen meters. Deze worden door de regenval niet meer gecompenseerd.

Drinkwater is het goud van de toekomst. Nu al worden er heel wat gewapende conflicten gevoerd om het beheer van water. Turkije bijvoorbeeld legt enorme drinkwaterreserves aan door rivieren af te takken, stroomafwaarts is er dus minder beschikbaar. Daarnaast verbruikt de landbouw enorme hoeveelheden water. Het bekendste voorbeeld is misschien wel het Aralmeer (Kazachstan/Oezbekistan), ooit twee keer zo groot als België en in dienst van de katoenteelt, nu rest slechts een waterpoel. In Californië hebben de teelt van walnoten en pecannoten gezorgd voor een grondwaterdaling van vele tientallen meters.
Waar water schaars wordt, komen de tegenstellingen boven water. Het centrale conflict is klassiek kapitalistisch: distributiestrijd om een eindige hulpbron. Aan de ene kant, bedrijven met commerciële belangen. Aan de andere kant, burgers en milieuverenigingen met zorgen over het drinkwater en begaan met landschap en klimaat. Over deze tegenstellingen hier een paar voorbeelden.

Wet Franco dictatuur

Als Rosa Fernández 's ochtends het huis verlaat, controleert ze bij de poorten van Dúrcal in de Lecrín vallei aan de voet van de Sierra Nevada in Zuid-Spanje of er vrachtwagens van de fabriek komen.2 Mineraalwater wordt in de fabriek gebotteld. Deze faciliteit werd in 2007 geopend. Na een jaar stopte het bedrijf met de activiteiten, totdat het in de vroege zomer van 2019 werd geveild. Na maanden van voorbereiding rijden de vrachtwagens weer. Het kan niet zo zijn dat een internationaal bedrijf zaken doet met onze middelen. Er is al jaren een tekort aan water in onze vallei, klaagt Fernández.
Ze is één van de oprichters van het burgerinitiatief voor de verdediging van het water in de gemeente Lecrín. De irrigatiekanalen, waarvan sommige dateren uit de tijd van de Arabieren, brengen steeds minder water van de drieduizend meter hoge bergen het dal in. Het sneeuwt steeds minder. De Sierra Nevada is erg kwetsbaar voor klimaatverandering, legt ze uit. Steeds meer boeren moeten hun toevlucht nemen tot grondwater. De handel met water is dus niet zomaar een zaak en de lagune [strandmeer] van El Padul beneden in de vallei droogt al jaren steeds weer op.

Aquadeus is de naam van het merk dat adverteert met de slogan "Voor een duurzame wereld". Het bedrijf behoort tot de Franse mineraalwatergroep Roxane. Flessen vullen momenteel tot 31 liter per seconde. Het bedrijf beroept zich op een oude licentie van de vorige eigenaar, waarvan niet duidelijk is of deze nog geldig is, klagen de critici van de fabriek. Een uitbreiding van de productie gaat naar 45 liter. Er is geen onafhankelijke controle van de vul hoeveelheid, vertelt Fernández.
Volgens een wet uit de dictatuur van Franco is het bottelen van mineraalwater een vorm van mijnbouw en daarom onderworpen aan wetgeving die vergunningen faciliteert. Daarnaast heeft de conservatieve, rechts-liberale coalitieregering van Andalusië die regeert dankzij de parlementaire steun van de extreemrechtse partij Vox, een "wet ter vereenvoudiging van het bestuursrecht" aangenomen. Dit berooft de gemeenten grotendeels van hun zeggenschap in industriële sectoren en schaft voorheen geldende milieuregelgeving af.

Uitputting grondwater

Het naburige Lanjarón geeft zijn naam aan één van de bekendste mineraalwatermerken in Spanje. Het bedrijf behoort tot de internationale voedingsgroep Danone. Ze hebben hier geleidelijk waterrechten opgekocht, meldt Herbert Troll, lid van de Groene Partij Equo.3 Een vereniging van irrigatieboeren (Irrigation Association) heeft een deel van haar rechten verkocht. Troll, afkomstig uit Duitsland, heeft jarenlang op een klein landgoed buiten het dorp gewoond en verloor de helft van wat hij mocht meenemen. Aanvankelijk wilden de fabrieken het water uit de bovenloop van de rivier afvoeren. Protesten en een rechtszaak hebben dit verhinderd. Vervolgens dreven ze pijpen de berg in, direct onder een eeuwenoud kastanjebos, zegt Troll. De protesten zijn nu in slaap gevallen. Troll: De hele stad leeft direct of indirect van de fabriek en de thermale baden. En een stichting financiert lokale festivals en culturele evenementen met geld van Danone.

Het verbruik, de consumptie van mineraalwater is de afgelopen decennia in Spanje enorm toegenomen. De industrie heeft een omzet van bijna een miljard euro per jaar. Het recentste voorbeeld van een geschil over een bottelarij speelt in de stad Villanueva del Rosario bij Antequera in de provincie Málaga.
Midden in de Covid-lockdown kwam daar de bouw van een mineraalwaterfabriek in een stroomversnelling. Hevige protesten leidden in de zomer tot de bouwstop. Voor de milieuactivist Antonio Figueroa is dit een goed voorbeeld van wat er in Zuid-Spanje gebeurt.4 In een regio waar de grondwatervoorraden zo zwaar worden geëxploiteerd dat de grondwaterspiegel daalt, is het onmogelijk te begrijpen hoe een mineraalwaterfabriek kan worden goedgekeurd, zegt de woordvoerder van het ''Netwerk voor een Nieuwe Hydrocultuur''. Eerst nemen we veel meer water dan er is, dan halen we grote hoeveelheden uit reservoirs in andere regio's, in plaats van illegale putten te sluiten en de geïrrigeerde landbouw te moderniseren. Antonio beheert een interactieve kaart op internet die de lokale conflicten over water in Andalusië laat zien. Klimaatverandering en de uitputting van het grondwater zijn voelbaar in veel regio's van Andalusië. Als we niets doen, krijgen we de komende tien tot twintig jaar steeds meer geschillen over water, voorspelt hij.

Burgerinitiatieven

In Lüneburg (Nedersaksen, Duitsland) heeft Coca-Cola het plan de productie van zijn mineraalwatermerk Vio uit te breiden. Er zijn daar al twee putten, nu moet een derde worden gebouwd. Er zijn massale protesten. Op Wereldwaterdag blokkeerden leden van ''Extinction Rebellion'' de ingangen van de plaatselijke fabriek. De nieuwe put die al in een proefversie was gebouwd voor een net afgelopen poging om te pompen, werd gesaboteerd. Het bedrijf wordt onder meer beschuldigd van de privatisering van drinkwater en, meer in het algemeen, van het commerciële gebruik van een vitale hulpbron.
Bovenal doet het lokale burgerinitiatief ''Unser Wasser'' er alles aan om de plannen te voorkomen. Woordvoerder Marianne Temmesfeld: Coca-Cola verkoopt water als water en maakt ongelooflijk hoge winsten door minimale opnamekosten. Op deze manier wordt water een handelswaar.5 Een liter (zogenaamd) mineraal/bronwater kost zo rond de euro. Tel uit je winst.

In Berlijn wordt momenteel over een soortgelijk conflict onderhandeld.6 Twee ondernemers: Elon Musk die zijn enige Europese Tesla fabriek wil bouwen in Grünheide, Brandenburg, en de lokale waterleverancier André Bähler maken zich samen met een burgerinitiatief zorgen over de beschikbaarheid van drinkwater. De angst van Musk: de hoeveelheid water die Tesla nodig heeft voor zijn productie zal vanaf 2023 de regionale watervoorziening overtreffen. Met andere woorden: Tesla brengt de drinkwatervoorziening van de mensen in gevaar.
En de overheid staat er bij en kijkt ernaar. Daardoor kunnen bedrijven hun gang gaan. Dat moet stoppen.