Leesgroep "Heropleving Karl Marx" - sleutelbegrippen en nieuwe interpretaties - deel 16
Globalisering
Sjarrel Massop
Globalisering is een fase van het uitdijende kapitalisme met groei en accumulatie als wezenskenmerken. Lenin heeft ooit het imperialisme als eindfase van het kapitalisme betiteld. De globalisering is echter een vervolgfase. Dat wil niet zeggen dat het imperialisme voorbij is, het is nog steeds prominent aanwezig. Rosa Luxemburg vestigde de aandacht op de noodzaak om landen en gebieden die nog in een voorstadium waren, in het kapitalisme op te nemen – de wereld kapitalistisch te maken. Leon Trotski formuleerde de wetmatigheid van de ongelijke en gecombineerde ontwikkeling die deze beweging beschreef. Marx en Engels vermoedden al dat deze processen zouden plaatsvinden.
Seongjin Jeong (SJ) heeft zich met deze problematiek beziggehouden en biedt inzicht in de wijze waarop Marx en Engels dit thema behandelden. Zijn bijdrage aan het project van de “Heropleving van Marx” getuigt daarvan. 1
Ongeleid proces
Bron: Pinterest
SJ – Voor de noodzaak van de constante uitbreiding van de markten met hun producten jaagt de bourgeoisie over de hele oppervlakte van de globe (Het Communistisch Manifest). Het systeem moet zich overal nestelen, overal vestigen en verbindingen leggen. De bourgeoisie heeft door haar exploitatie van de wereldmarkt in elk land een kosmopolitisch karakter gegeven aan zowel de productie als de consumptie.
Die geweldige expansie van het systeem vraagt uiteraard veel: enorme hoeveelheden kapitaal in de vorm van productiemiddelen, land, arbeid, transportmiddelen en financieel kapitaal om alles te faciliteren. Maar het vraagt ook, vooraf aan de consumptie, ongekende hoeveelheden energie: aardgas, olie, steenkool (de fossiele brandstoffen) en grondstoffen (hout, staal plastic, voedsel) om te kunnen produceren. Dat is een ongeleid proces. Begin jaren zeventig van de vorige eeuw, al weer vijftig jaar geleden, werd al gedacht aan de grenzen van de groei. Nu is de kritiek op het systeem al uitgebreid tot de bedreiging van de aarde door uitputting en opwarming, het absolute gebrek aan duurzaamheid en de notie van de noodzakelijkheid daarvan, het verlies van de biodiversiteit, de uitbraak van oorlogen en zoönose, enorme voedseltekorten, de overbevolking en de toenemende armoede in de wereld.
Er is geen noodzakelijke rem ingebouwd in het systeem, het kapitalisme holt van crisis naar crisis. Daarbij is er nog nauwelijks een besef van de kritische fase, waarin de globe zich bevindt: dogma’s als de noodzaak tot groei zijn springlevend.
Technologie versterkt problemen
SJ – Door de snelle verbetering van alle arbeidsmiddelen, door de immense ontwikkeling van de middelen voor communicatie werkt de bourgeoisie alle, zelfs de meest barbaarse, naties in een civilisatie. Nationale verschillen en tegenstellingen tussen mensen zijn dagelijks meer en meer aan het verdwijnen. De oorzaken daarvoor zijn de ontwikkeling van de burgerlijkheid, de vrijheid van handel, de wereldmarkt en de uniformiteit van de productie en de voorwaarden voor het leven dat hiermee moet overeenstemmen.
De noodzaak voor de productie om economisch te kunnen groeien, vraagt logischer wijze ook de noodzaak meer te gaan consumeren. Daarbij wordt de bedreiging van de beperkingen volstrekt onderschat. Dit leidt tot absurditeiten. De ontwikkeling van de technologie biedt aan het kapitaal het perspectief om door te kunnen gaan. Een voorbeeld.
De oplossing om de CO2 emissie tegen te gaan, is elektriciteit en waterstof. Die energiebronnen zelf leveren geen bijdrage aan de opwarming van de aarde. Het kapitaal richt zich hier nu met grote inspanning op, de wereld moet geëlektrificeerd worden en waterstofgas dat is het eureka. Voor het maken van waterstof is echter elektriciteit nodig, waarbij een rendementsverlies van dertig procent optreedt. Elektriciteit moet ook opgewekt worden, dat kan deels met zon- en windenergie. De huidige capaciteit van deze groene bronnen, is bij lange na niet toereikend om in de energiebehoefte voor het geglobaliseerde kapitalisme te kunnen voorzien. Er zijn massa’s fossiele brandstoffen nodig voor de benodigde elektriciteit. Dat is de dialectiek van de vooruitgang. De technologische ontwikkelingen lijken de problemen te kunnen oplossen, maar ze vergroten de problemen nog veel meer. Nodig is het bewustzijn om de economische groei te keren door volstrekt anders te gaan consumeren.
Ongelijk en gecombineerd
SJ – De kritische benadering van Marx tot de klassieke politieke economie in de jaren na 1850 werd weergegeven in zijn kijk op de wereldmarkt. Boven alles maakte hij een herontwerp van de wereldmarkt als de arena van de ongelijke en gecombineerde ontwikkeling. Een begrip dat later werd gebruikt door Trotski die ervan uitging dat een dergelijke ontwikkeling beter was dan het platte idee van een wereld die opgebouwd is uit een universele beweging van het kapitaal.
Dit vergt uitleg en dat kan het beste door een voorbeeld. China is daar het meest geschikt voor. De oorspronkelijke ontwikkeling van het kapitalisme vond plaats in West-Europa, vooral in Engeland. Die ontwikkeling verliep relatief traag, omdat veel productiekapitaal, vooral de machinerie, nog maar matig ontwikkeld was. Een land als China ging in die ontwikkeling niet mee en bleef achter. De noodzaak van het kapitaal verder door te groeien, dwong het kapitalisme daarin mee te gaan. Dus werden onderontwikkelde landen als China in dat proces betrokken. Er is dus sprake van een ongelijke ontwikkeling.
Tegelijkertijd kwam er wel technologie beschikbaar, ook voor een land als China, om die ontwikkeling naar kapitalistische productie versneld door te voeren. De praktijk laat dat heel duidelijk zien, er is dus sprake van een gecombineerde ontwikkeling. Het kapitalisme wordt door de globalisering versneld, de expansie van het systeem komt in een hoge versnelling terecht en daarin gaan de problemen mee.
De oorlog in de Oekraïne draagt daar sterk aan bij, de vervlechting van het kapitaal en zijn dominantie worden zo op wereldschaal zichtbaar.
Crises
SJ - Marx vatte de globalisering van het kapitalisme op als een proces vol tegenstellingen dat eventueel zou exploderen in een wereldcrisis. De commerciële crises, doordat ze periodiek terugkeren, worden in hun spoor steeds bedreigender voor het voortbestaan van de gehele burgerlijke samenleving.
Duidelijk in dit geheel is dat de problematiek niet ergens ter plekke opgelost kan worden. Het is een wereldwijd probleem dat wereldwijd opgelost moet worden. Volgens Seongjin Jeong kunnen burgerlijke initiatieven en ook het scala aan marxistische theorieën dit wereldwijde probleem niet oplossen.
SJ - In deze situatie is de heropleving van de gedachten van Marx over de wereldeconomie noodzakelijk voor elk progressief project dat het begrijpen en overwinnen claimt van het geglobaliseerde kapitalisme. Daar hoort ook de vraag bij wie dat dan gaat doen en daarin was Marx ook duidelijk – Proletariërs alles landen verenigd U!!
- Seongjin Jeong is hoogleraar economie aan Gyeongsan, National University, Zuid Korea. Hij beschikt over een grote kennis van Marx die hij actualiseert. Met anderen schreef hij onder meer: Marxist Perspectives on South Korea in the Global Economy (2017, Routledge). (terug)
