Project "Klassenstrijd" deel 3 - Kapitaal en arbeid: nummer 2
Arbeidersklasse en crises
Sjarrel Massop
Het karakteristieke van de actuele kapitalistische crisis is dat ze voor het kapitaal, maar ook voor alle andere klassen in de globale samenleving, een existentiële bedreiging vormt. Een reeks symptomen laat voortdurend zien dat het anders moet. Klimaatramp, energieschaarste, onvermogen overheden, ongelijke welvaartsverdeling, haperende arbeidsmarkt, woningnood, niet functionerende gezondheidszorg, oorlog, intolerantie naar vrouwen, migranten, vluchtelingen, niet heteroseksuelen en anders gekleurden.
Voor die verandering zijn de mensen beslissend die getroffen worden door de gevolgen van de crisis van het kapitalisme, de arbeidersklasse.
In deze bijdrage aan de serie gaat het om de wijze waarop de arbeidersklasse in staat is de bestaansbedreiging af te wenden en initiatief te nemen de wereldsamenleving te veranderen. En wel zo dat niemand uitgesloten wordt om menswaardig te leven. Dat is geen eenvoudige taak en vereist afstemming en organisatie. Daaraan is een scala van bewegingen betrokken - milieu, antiracisme, vrouwen, lhbti, vredes- en arbeidersbeweging. Bovendien zijn er politieke partijen die ernaar streven de samenleving volgens hun visie en programma in te richten.
In de huidige, precaire tijden gaat het erom de kracht van die bewegingen en partijen te bundelen via een programma van activiteiten dat uitzicht biedt op oplossingen. Daarbij is haast geboden.
De weg naar het socialisme
Misschien is er wel uit te komen wat een antikapitalistische samenleving is, ingewikkelder wordt de weg ernaar toe - naar het socialisme. Het is bijna 150 jaar geleden dat Marx en Engels over die weg in een scherp debat, zelfs conflict, raakten met Ferdinand Lasalle. Dat debat staat bekend als Kritiek op het program van Gotha. (1)
Marx en Engels kraakten in een vijftal punten het programma van de Duitse Arbeiderspartij. De kern daarvan is vervat in het 'vierde punt'.
Lasalle: De vrijmaking van de arbeid dient een zaak van de arbeidersklasse te zijn, waartoe alle andere klassen zich verhouden als slechts één reactionaire massa.
Dit is een misvorming van de uitspraak van Marx (komt nog terug in deze serie bij de oprichting van de Eerste Internationale):
De emancipatie van de werkende klassen moet veroverd worden door deze klassen zelf. De emancipatiestrijd van de werkende klassen betekent geen strijd voor klasse privileges en monopolies, maar voor gelijke rechten en plichten en de afschaffing van de klassendictatuur.
Dat de afhankelijkheid van de arbeider van de monopolist die de arbeidsmiddelen bezit - dat wil zeggen de bron van het leven - de bron is van de slavernij in al haar vormen, van alle sociale ellende, geestelijke degradatie en politieke afhankelijkheid.
De kwestie is dat een socialistisch programma mini of maxi, geschreven, gemaakt en uitgevoerd moet worden door de arbeidersklasse zelf. Lasalle maakte opportunistisch gebruik van een stelling die voor Marx een andere betekenis had. Hier schuilt het probleem van het gevecht om de inhoud van de klassenstrijd. Het is een strijd van de klasse zelf, en die strijd is een proces waarbij de klasse zelf moet uitmaken wat dat betekent. Het is geen vrijmaken van de arbeid, ook in het socialisme wordt arbeid verricht. Het is geen strijd tegen wie dan ook, het is een emancipatiestrijd, een langdurig proces dat activiteiten vraagt en geen blauwdruk is van een idee 'hoe het zou moeten'!
Revolutionaire ervaringen
In 1918 heeft Rosa Luxemburg de Russische Revolutie op een aantal punten bekritiseerd. (2) Ze geeft aan dat er een groot gevaar zit in de programmatisch benadering van een ingrijpende verandering in de samenleving. Luxemburg had grote bewondering en diep respect voor het experiment dat uitgevoerd was in Rusland. Maar haar kritiek luidde:
De reële dialectiek van de revolutie zet dergelijke mollenwijsheid op zijn kop [zij bedoelt daarmee de arrogantie van een politiek programma op weg naar het socialisme]. De weg leidt niet via een meerderheid naar een revolutionaire tactiek. Een revolutionaire tactiek leidt naar de meerderheid.
De arbeidersklasse voert de strijd en van daar uit worden nieuwe eisen geformuleerd, verbindingen gelegd met andere strijd en gaan mensen zich aansluiten. Er worden geen compromissen gesloten, elk (beperkt) resultaat wordt gevolgd door nieuwe strijd. Zo ontwikkelt zich een permanente strijd en een bewustzijn welke richting de arbeidersklasse op wil. Deze aanpak komt overeen met het idee van Marx en is daarmee humaan en emanciperend voor alle mensen - zo worden klassen langzaam opgeheven. Uiteraard blijven er meningsverschillen, maar wel ontstaat zo een overgrote meerderheid die andersdenkenden respecteert.
Enkele concrete punten van kritiek door Rosa Luxemburg op de Russische Revolutie:
* Nationalisatie van het groot grondbezit.
Grond is een productiemiddel dat gesocialiseerd moet worden. Natuurlijk mag de individuele boer zijn of haar eigen lapje grond. Het weggeven van de grond echter, privatiseert de landbouw, waardoor er concurrentie onder de boeren ontstaat, het kapitalisme krijgt zo de kans zich te herstellen.
* Zelfbeschikking van de naties.
De bolsjewieken gaven de naties, Finnen, Balten, Polen en Oekraïners zelfbeschikkingsrecht. Zo werden arbeiders tegen elkaar opgezet. Het internationalisme van het socialisme is cruciaal, de Russische Revolutie kwam onder grote druk te staan, het gaf de burgerlijke staten de ruimte hun imperialistische politiek voort te zetten.
* Het niet werken van de burgerlijke democratie.
In elke fase van een veranderingsproces (revolutie) van de samenleving werkt de (parlementaire) democratie tegen. De instellingen zijn reactief, bureaucratisch en houden een ontwikkeling naar andere vormen van samenleven tegen. Er is absolute persvrijheid nodig, Vrijheid van vereniging en vergadering is geboden. De ervaringen moeten gedeeld worden (scholing!).
Conclusie, Rosa Luxemburg:
De totale massa van het volk neemt aan het sociale veranderingsproces deel, anders wordt het een socialisme van de vergadertafel, van een dozijn intellectuelen, gedecreteerd en opgelegd. Geen dictatuur van het proletariaat, maar van een kleine bureaucratische minderheid.
(1) Engels, Friedrich en Marx, Karl, (1875) Kritiek op het programma van Gotha - www.marxists.org Marx-Engels,1875, Gotha
(2) Luxemburg, Rosa, (1918), De Russische Revolutie - www.marxists.org Luxemburg,1918, De Russische Revolutie
Foto - Sjarrel Massop
