Solidariteit

Project "Klassenstrijd" deel 2 - ontwikkeling van de arbeid: nummer 1a (1)

Het arbeidsvermogen aan het werk

Sjarrel Massop

De reële onderschikking van de arbeid aan het kapitaal komt tot stand door ontwikkelingen van de technologie en managementstrategieën in private bedrijven en publieke overheden. Een prachtige studie van de Humboldt Universiteit in Berlijn toont aan dat er wereldwijd voor de arbeid mogelijkheden bestaan voor controle en verzet tegen die onderschikking. Dat gaat aan de hand van uitgewerkte voorbeelden (casus).(2)
Deze bijdrage is een bespreking van het concept van Marx over de ontwikkeling van een formele naar een reële onderschikking van de arbeid aan het kapitaal. Geplaatst in het globale perspectief, als onderzoeksresultaat, voor de arbeid onder controle en in verzet. Dat in de periode na Marx tot in onze tijd.(3)

Wat is de betekenis van de titel van het boek, Power at work? Het gaat daarbij over het woord power, oftewel macht. De schrijvers lichten dat toe met de ondertitel, een wereldwijd perspectief over controle en verzet. Daarmee bedoelen zij dat er een mogelijke macht is voor de werkende mensen. Marx onderkende die macht met de introductie van de term arbeidsvermogen, tegen de stroom in van klassieke economen als Adam Smith. Daardoor kreeg de arbeidswaardeleer een nieuwe betekenis. De kapitalist of de publieke overheid konden dat arbeidsvermogen op de arbeidsmarkt kopen in ruil voor een arbeidscontract. Daarin zijn bijvoorbeeld loon en arbeidstijd geregeld met nog een aantal secundaire arbeidsvoorwaarden, zoals reiskostenvergoeding en pensioenopbouw. De kwestie is vervolgens wat zowel de managers als de arbeiders/sters met het aangekochte en verkochte vermogen gaan doen, want het vermogen en de arbeider/sters zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. De kapitalist lijkt dan de volledige zeggenschap te hebben over het gekochte arbeidsvermogen. Die macht hebben de arbeiders dus verloren. Maar dat is schijn, omdat 'de mens' achter dit arbeidsvermogen altijd de mogelijkheid heeft tot contractbreuk: Het werk anders te verrichten, meer loon te eisen, of zelfs te staken.

Onderzoek

Hoe dit werkelijk in zijn werk gaat, is in een tiental gevalstudies (casussen) onderzocht door de 're:work' werkgroep van de Humboldt Universiteit. Re:work is een willekeurig gekozen naam. Voorbeelden van zo'n casus zijn: Op weg naar de markt en het gevecht zonder vakbond: Historisch arbeidsverzet van de Chinese werkers tegen een staatsbedrijf of Het beleid van en in de (re)productie in een stad in het oosten van India, dat gedomineerd wordt door één bedrijf. Elke deelnemer van de werkgroep beschreef een casus. Al deze gevalstudies zijn gebundeld in het boek en na gezamenlijk overleg door de initiatiefnemers (Marcel en Nicole) door Nicole Mayer- Ahuja van een samenvatting en conclusie voorzien.

Reële onderschikking van de arbeid

Het onderzoek kan geplaatst worden in het kader van de ontwikkeling van de formele naar de reële onderschikking van de arbeid aan het kapitaal.
In de voor en vroeg kapitalistische samenleving was er arbeid. Mensen verrichtten activiteiten om in hun levensonderhoud te voorzien, later ook in het onderhoud van hun naasten en de mensen van hun gemeenschap. Er was een vorm van arbeidsverdeling, eerst tussen mannen en vrouwen, jagers en verzamelaars, later ook naar specialiteiten. Sommigen beheersten het maken van speren, anderen het brood bakken, land bewerken, enzovoort.
Met de opkomst van het kapitalisme werd in dienst van de kapitaaleigenaar niet meer voor eigen gebruik geproduceerd, maar voor de markt waar de kapitalist de geproduceerde goederen met winst kon verkopen. De arbeider bleef in het bezit van zijn of haar vakbekwaamheid, daarom spreekt Marx in deze prille situatie van de formele onderschikking van de arbeid aan het kapitaal.

In de ontwikkeling van de arbeidsplaats werd door de toepassing van de techniek de arbeid anders georganiseerd. De machine nam de vakbekwaamheid van de arbeiders/sters over. Het gebruik van de werktuigen door de arbeid veranderde, doordat de machinerie autonoom werd met de arbeid als verlengstuk. De arbeider/ster verloor de zeggenschap over zijn of haar arbeid. Marx spreekt dan over de reële onderschikking van de arbeid aan het kapitaal. De onderzoeksvraag van het boek kan als volgt omschreven worden: hoe heeft dit proces zich ontwikkeld - wereldwijd tot in onze tijd?

Managementstrategieën

De arbeid, zowel op de werkvloer als daarbuiten, is het resultaat van complexe en brede relaties tussen technologische vernieuwingen en hun daadwerkelijke invoering. Zowel tussen de verdeling van de arbeid op de arbeidsplaats als voor de omgeving van de arbeid.
Denk daarbij bijvoorbeeld aan de begeleiding van het productie- of arbeidsproces, de aanvoer van grondstoffen, de infrastructuur van het interne transport en de overdracht van de producten naar de markt.

De managementstrategieën, gericht op het gebruik van de arbeid en de reacties daarop van de arbeiders/sters, kunnen afhankelijk van de omstandigheden verschillen. Bovendien is er een relatie tussen het kapitaal en de arbeid op de werkvloer die afhankelijk is en begrepen moet worden uit bredere ontwikkelingen in de economie en samenlevingen. De rol van de overheden door middel van wetgeving is een serieuze factor in de machtsrelatie tussen kapitaal en arbeid.

Veranderende verhoudingen

Om een wereldwijd perspectief te krijgen van veranderende verhoudingen over controle en zeggenschap over de arbeid speelt een drietal factoren een rol:

• Ten eerste moet er rekening mee worden gehouden dat deze verhoudingen tussen kapitaal en arbeid in verschillende situaties van ruimte en tijd spelen.

• Ten tweede moeten deze relaties kritisch worden bekeken. Het actuele potentieel van bijvoorbeeld de rationalisatie van arbeidsprocessen is afhankelijk van de beschikking over materiaal en infrastructuur.

• Ten derde is het noodzakelijk de logica van gedetailleerde studies te plaatsen in een wereldwijd perspectief. Een overstijgende dynamiek in verschillende landen moet in ogenschouw worden genomen.

De casussen zijn met andere woorden specifiek en daarmee niet altijd goed met elkaar te vergelijken, toch is er wel een algemene ontwikkeling te zien.

Gedurende de afgelopen decennia is er een wereldwijde trend te zien in een informalisering van de arbeid.(4) Zo ook een samenhangende ontmanteling van de standaarden over werkzekerheid, sociale en wettelijke bescherming en collectieve belangen. Een beschadiging die de arbeidersmacht ernstig heeft verzwakt in zowel het globale noorden als het zuiden. In tegenstelling tot wat politici en managers claimen zijn er alternatieven mogelijk.

Conclusie

De casussen wijzen uit dat er mogelijkheden zijn voor macht en verzet door de arbeiders. Die mogelijkheden zijn noodzakelijk voor de aanvaarding van veranderingen in de technologie en de organisatie om de belangen van werkende mannen en vrouwen te realiseren en de solidariteit te onderhouden. Dit ondanks het beleid van de overheden en het 'verdeel en heers' van het management. Het is nodig, en de studies wijzen uit dat het kan, dat arbeiders zich collectief organiseren en dat de overheden de ruimte uitbreiden, opdat zij voor hun belangen kunnen opkomen.

Het is mogelijk, zoals Marx zei in zijn "Bijdrage aan de kritiek van de rechtsfilosofie van Hegel" om alle relaties te verwerpen, waarin de mens vernederd wordt, geknecht, verlaten en ontdaan van alle respect.

Beleid van overheden gericht op informalisering heeft de positie van de arbeid over de gehele wereld verzwakt. Zowel in publieke als private ondernemingen, in zowel formele als informele banen. Onder deze voorwaarde is de handhaving van de tegenkracht en de verdediging van aanvaardbare arbeids- en leefomstandigheden een grote opdracht geworden.

De studies tonen aan dat de zelforganisatie van de arbeiders onder welke omstandigheden dan ook mogelijkheden bieden voor kritische strijdperspectieven.

(1) De extra wordt opgenomen in het dossier klassenstrijd in het tweede deel nummer 1a.
(2) Van der Linden, M. en Mayer - Ahuja, N. (2023)Power at Work, a global perspective on control and resistance. Berlijn, Walter de Gruyter GmbH.
(3) Massop, S. Van formele naar reële onderschikking van arbeid aan kapitaal, (E481-2).
(4) Informalisering van de arbeid, of precarisering van de arbeid is goed beschreven in precaire zelfstandigheid

welkom
extra
dossier