Project "Klassenstrijd" deel 3 - Kapitaal en arbeid: nummer 3
Hoe zal het kapitalisme eindigen?
Sjarrel Massop
Een kapitalistische samenleving kan kortweg omschreven worden als een progressieve samenleving, in de betekenis die Adam Smith en de Verlichting eraan gegeven hebben. Een samenleving die de vooruitgang verbonden heeft aan de voortdurende en ongelimiteerde productie en accumulatie (groei) van productief kapitaal. Die accumulatie wordt geëffectueerd door een omzetting - via de onzichtbare hand van de markt en de zichtbare hand van de staat - in een private verdorvenheid, van materiële hebzucht voor zogenaamd een publiek voordeel. Het kapitalisme belooft oneindige groei van gecommodificeerd materiaal in een eindige wereld, door de samenwerking van het kapitaal met een moderne wetenschap en technologie.
Zo introduceert Wolfgang Streeck zijn boek. (1) Daarin vraagt hij zich afvraagt hoe deze illusie zal eindigen, hoe met andere woorden het systeem dat we kapitalisme noemen, zal eindigen. In de omschrijving van Streeck klinkt veel scepsis door. Zeer terecht.
Met een klein beetje fantasie kan de zeepbel van het kapitalistische systeem eenvoudig doorgeprikt worden, iets wat Streeck consciëntieus gedaan heeft.
Eerder (2017) besteedde Solidariteit in een serie van tien artikelen ('extra's') aandacht aan de publicatie van Streeck. Sindsdien, het is al weer zes jaar geleden, is het kapitalisme doorgegaan met de illusie dat het een zelfreinigend vermogen heeft en de gigantische problemen die het voortbrengt zelf kan oplossen. Die illusie is een 'self fulfilling prophecy' die de mensheid en de aarde op de rand van de afgrond brengt.
Hier een terugblik op de analyse van Streeck.
Vermeende oplossingen
Crisis na crisis (extra 326 - 1)
Achtereenvolgende crises hebben aangetoond ernstiger te zijn, ze worden wijder en sneller verspreid door een toenemende, onderling verbonden, globale economie. Er zijn drie prominente symptomen. Ten eerste een aanhoudende neergang in de economische groeivoet, ten tweede een aanhoudende schuldenlast in de leidende kapitalistische staten, ten derde de stijgende economische ongelijkheid in zowel inkomen als vermogen.
Streeck beperkt zich tot de zoektocht naar de problemen in het systeem zelf. Zo ontstaat een redenering die erop neerkomt dat het kapitalisme uiteindelijk een vastlopend systeem is dat zich te gronde richt, aan het eigen succes en falen ten onder gaat.
Meer van hetzelfde (extra 327 - 2)
De Bank voor Internationale Betalingen (BIB) in Basel, de moeder van alle centrale banken, wees er na 2008 op dat de centrale banken hun balansen hadden uitgebreid in reactie op de crisis en het langzame herstel. Ze zijn blijven doorgroeien. Terwijl het nodig was een financiële ineenstorting te voorkomen, werd de terugkeer het doel; Op weg naar nog steeds traag herstellende economieën om deze met duurzame groei te versterken.
Het kapitalisme zit gevangen in haar eigen ratio die duidelijk niet meer werkt, vermeende oplossingen versterken de problemen.
Ondergang niet afwachten
Probleem met de democratie (extra 329 - 2)
We hebben te doen met een zichzelf (be)dienende politieke klasse die, corrupt en met een toenemende zelfingenomenheid, claimt dat er voor haar beleid geen alternatief is. Het gevolg is een electorale onverschilligheid, gecombineerd met een vluchtig besef dat een steeds sterkere electorale versplintering oproept en samenhangt met de opkomst van populistische protestpartijen en instabiele regeringen.
Dit probleem speelt in Nederland al zeker twaalf jaar, weinig politieke partijen zijn in staat zich te onttrekken aan de illusie van de parlementaire democratie.
Geen Utopie (extra 330 - 2)
Ik [Streeck] stel voor dat we leren te denken over het kapitalisme dat tot een einde komt zonder aan te nemen dat we verantwoordelijk zijn voor de beantwoording van de vraag wat iemand ervoor in de plaats denkt te zetten. Het is een marxistisch, of beter modernistisch, vooroordeel dat het kapitalisme als een historisch tijdperk slechts zal eindigen, wanneer er een betere samenleving in zicht is met een revolutionair ontwerp.
Het idee dat de ondergang van het kapitalisme onvermijdelijk is, betekent echter niet dat we dit maar moeten laten gebeuren. De gevolgen van het doormodderen, dienen zich al heftig aan. We zullen ons moeten organiseren, het initiatief nemen om de ondergang van het kapitalisme niet af te wachten, maar beginnen met de inrichting van een andere, socialistische samenleving.
Socialisering
Tegenmacht (extra 331 - 2)
Zelfs vandaag, na 2008, blijft het oude links op de rand van de afgrond, terwijl een nieuw links tot nu toe gefaald heeft zich te presenteren. De massa's, de armen en de machtelozen, en ook mensen die het relatief goed hebben, lijken stevig in de greep van het consumentisme, waarbij collectieve goederen, collectieve actie en collectieve organisatie uit de mode zijn.
Wolfgang Streeck schreef dat zich geen perspectief aandient om het kapitalisme van de uiteindelijke ondergang te redden. Van links noch van rechts. Een negatief beeld dat weinig aan de verbeelding overlaat. Toch is een scenario van een verongelukkend systeem niet aantrekkelijk. Laat de mensheid het toch gebeuren, dan zal zich een ramp voltrekken. Daarvoor is echter geen reden. De vele kleine incidenten, waarover Streeck spreekt, zullen alle op zichzelf aanleiding geven tot verzet. Wanneer dat gebundeld wordt, is er een tegenmacht die met de nodige politieke bewapening wel een perspectief kan bieden op een andere menselijke samenleving.
Grenzen aan marktuitbreiding (extra 332 - 2)
Er zijn aanwijzingen dat de marktuitbreiding van vandaag een kritische drempel bereikt heeft bij de drie 'fictieve waren' van Polanyi (arbeid, natuur, geld). Met als oorzaak dat de institutionele bewakers, bedoeld om ze te behoeden voor een volledige vermarkting, aangetast zijn. Dit is de achtergrond van de zoektocht die momenteel gaande is in alle geavanceerde samenlevingen naar a) een nieuw beleid voor de arbeid, in het bijzonder een nieuwe regeling over de verhouding tussen wat de sociale en economische tijd genoemd kan worden, b) een duurzaam energiebeleid in verhouding tot de natuur en c) een beleid voor een stabiele financiële relatie tussen de productie en de toewijzing van geld.
Zonder tegenkracht blijft het systeem van het kapitalisme zijn gang gaan tot het zich te gronde richt. Een belangrijk aspect daarin is om alles wat de samenleving aangaat te vercommercialiseren, of beter te commodificeren (een 'commodity' is gelijk aan een 'waar'). Een waar is een economisch ding, of goed met een gebruikswaarde voor het nut: stoelen, auto's, i pads enzovoort. Een waar heeft ook met een ruilwaarde: de kapitalistisch gewenste vertegenwoordiger van de 'waar'. Slechts in de ruilwaarde zit vanuit de productie een meerwaarde opgesloten; om winst te kunnen maken. Het streven van het kapitalisme als systeem is om van alle gebruikswaarden, ruilwaarden te maken - en dat is commodificeren. De Hongaarse econoom Polanyi (1886-1964) stelt dat drie type producten niet te commodificeren zijn: arbeid, land of natuur en geld. Dat valt te bezien, de praktijk wijst het uit. Te bepleiten is een gefaseerde omkering, van ruilwaarden weer gebruikswaarden maken. Niet door dergelijke bedrijven te nationaliseren, overheden zijn verlengstuk geworden van het systeem, maar door ze te socialiseren. Deze fasering van socialisering, via de sectoren, bijvoorbeeld landbouw, industrie, commerciële dienstverlening, reproductie van arbeid en kapitaal, huisvesting, vervoer, gezondheidszorg en onderwijs loopt parallel aan het falen van kapitaal en overheid om de ontstane crises op te lossen.
Bron: facebook.
Lang, pijnlijk en toch
Milieuschade (E333 - 2)
Hoe verschillend de opvattingen ook zijn, sommigen spreken over een 'voorbarig alarm', niemand kan het volgende vraagstuk ontkennen. Namelijk dat de patronen van energie en consumptie door de rijke samenlevingen niet uitgebreid kunnen worden naar de rest van de wereld, zonder de essentiële voorwaarden van het menselijke leven te vernietigen.
Vijf ordeverstoringen (extra 334 - 1) en (E335 - 2)
0rde is een uitzondering niet de regel, dat geldt bij uitstek voor het kapitalisme!
Mijn [Streeck] visie is dat we vandaag al kunnen waarnemen dat het kapitalisme, als resultaat van de vernietiging van zijn oppositie, aan het sterven is. Stervend aan een overdosis van zichzelf. Ter illustratie wijs ik op vijf systematische ordeverstoringen van het tegenwoordige, geavanceerde kapitalisme. Alle vijf zijn ze op verschillende manieren het resultaat van traditionele, institutionele en politieke beperkingen van de kapitalistische vooruitgang.
Ik noem ze: stagnatie, oligarchische herverdeling, plundering van het publieke domein, corruptie en wereldwijde anarchie.
Toenemend verval (extra 336 - 2)
Op basis van het huidige stand van zaken van het historisch kapitalisme kan een lange en pijnlijke periode verwacht worden van toenemend verval, oplopende spanningen, breekbaarheid en onzekerheid, een constante opeenvolging van 'normale ongelukken' die niet noodzakelijk maar heel goed mogelijk zich op een schaal zullen voordoen als de wereldwijde instorting van de jaren dertig.
Dit heeft Wolfgang Streeck in 2016 geschreven, we zijn nu zeven jaar verder en een corona crisis achter de rug, een energiecrisis op handen, de klimaatcrisis en de opwarming van de aarde nemen een grote vlucht, de economie staat op springen, de oorlogen breken uit, de vluchtelingen kunnen niet meer opgevangen worden, Zuid-Europa doet niet meer onder voor de Sahara, Slovenië overspoeld net als Noord- en West-China, .......
Conclusie
Ontkennen van de wereldwijde grote problematiek, veroorzaakt door een systeem dat zich kenmerkt door wanorde en chaos dat erg veel mensen uitsluit en volledig aan hun lot overlaat.
Overheden, van welke politiek signatuur dan ook, hebben zich volledig aan het systeem overgeleverd en wereldwijd het volledige vertrouwen van de mensen verloren.
De gehele mensenmassa moet aan het veranderingsproces gaan deelnemen, een proces van sociale culturele economische en politieke verandering, om onszelf en de aarde te behoeden voor een onvermijdbare ondergang.
(1) Streeck, Wolfgang, (2016), How Will Capitalism End?, Londen, Verso.
