Uitreiking Bredenhofprijs

Geen eerste prijs, wel een oorkonde

Redactie

Een paar indrukken van de geschiedenismarkt en de uitreiking van de Bredenhofprijs in de Grote Kerk in Zaandam, 18 maart 2023. Boeiend. Zeer druk bezocht en tientallen boekentafels van de vele historische verenigingen in de Zaanstreek met zijn lange industriële geschiedenis. Workshops, lezingen, gedichten, vrouwen en meisjes in prachtige, klassieke kledij. Grote coördinator: Frans Hoving, gemeentearchivaris Zaandam.

Het Gemeentearchief van Zaanstad stelde een lijst op van alle publicaties over de geschiedenis van de Zaanstreek die in de afgelopen twee jaar verschenen zijn. De jury had de keuze uit in totaal 55 boeken en artikelen. Daarbij zijn de artikelen die verschenen in de Zaanse historische tijdschriften buiten beschouwing gelaten, aangezien deze niet voldoen aan het criterium dat de publicatie vrij verkrijgbaar moet zijn. Het volledige overzicht van deze 55 titels staat op de website Bredenhofprijs.

De vijf genomineerden

Hans Boot - De Zaanse losse ploegen.
Henk Heijnen - De schilders van de Zaan.
Margreet van der Hut - De drie gekroonde hamers. Geschiedenis van een Zaanse smederij 1672 - 2022.
Adrienne Quarles van Ufford - Het geheim van Holland. Werken, leren, leven op het Hembrugterrein.
Erik Schaap - De verraadster. Franci Siffels, de verzetsvrouw die overliep.

Juryrapport winnaar

Erik Schaap, De verraadster. Franci Siffels, de verzetsvrouw die overliep.

Dit boek vertelt het verhaal van een Zaanse vrouw die aan het begin van de Tweede Wereldoorlog toetreedt tot het verzet en zich later in de oorlog ontwikkelt tot een verraadster. Het boek is bijzonder vlot en helder geschreven. Het verhaal sleept je mee in de spannende en bijzondere geschiedenis van de Zaanse Franci Stiffels en haar familie en vrienden en geeft tegelijkertijd een voortreffelijk tijdsbeeld van de armoedige jaren 30 en de Tweede Wereldoorlog, specifiek in de Zaanstreek.
Het boek maakt je zowel nieuwsgierig naar hoe het de verschillende personages vergaat als naar de specifieke kenmerken van en gebeurtenissen in de Zaanstreek tijdens de crisisjaren en de oorlog. Wat het verhaal origineel maakt is de focus op het persoonlijke levensverhaal. En hoewel vooral het persoonlijke verhaal van Franci Siffels centraal staat, wordt de Zaanse geschiedenis en context treffend beschreven. Vooral de kenmerkende opkomst van het communisme, de communistische partij en de relatie met het verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog worden treffend omschreven. De uitstapjes naar andere delen van NoordHolland houden duidelijk verband met hetgeen zich in de Zaanstreek afspeelt.

Het boek is meer als een roman uitgegeven dan als een aantrekkelijk vormgegeven geschiedenis boek. Dit past ook geheel bij het onderwerp en de aanpak daarvan. De vlotte schrijfstijl en het spannende verhaal maken het boek bij uitstek geschikt om interesse te wekken voor de oorlog en de morele vraagstukken waar mensen mee te maken kregen. Het boek met name ook geschikt om middelbare scholieren in de bovenbouw kennis te laten maken met de Tweede Wereldoorlog in de Zaanstreek en met vraagstukken omtrent goed en fout. Het boek is zeer goed geschreven en kent een heldere structuur. Er is gedegen onderzoek gedaan en er zijn veel mensen gesproken. Juist die combinatie van feitelijke en persoonlijke én emotionele bronnen, maakt het boek interessant. De informatie uit gesprekken met 9 betrokkenen geeft het boek meer diepgang en maakt het verhaal levend. De kracht van net boek is ook dat de schrijver duidelijk aangeeft waar de informatie ophoudt, onbetrouwbaar wordt of wanneer sprake is van verschillende interpretaties van een bepaalde gebeurtenis.

Juryrapport overige vier, alfabetische volgorde

Hans Boot, De Zaanse losse ploegen.
De aanleiding voor dit onderzoek was zijn eerder promotieonderzoek naar de losse havenarbeid in de Amsterdamse havens. Dat vond zijn neerslag in zijn dissertatie uit 2011 Neergang en terugkeer van losse havenarbeid. Tijdens dat onderzoek kwam hij ook de mannen van 'Kappie tegen, een organisatie van losse arbeiders in Zaandam. Dat gegeven maakte hem nieuwsgierig naar hun geschiedenis en achtergronden, omdat er nog nauwelijks iets over was vastgelegd. 5 In zijn onderzoek volgde Hans twee sporen.
Hij interviewde voormalige Zaandamse 'Kappies en 'voorlieden en leden van de andere losse ploegen in de Zaanstreek, wat een interessant totaalbeeld geeft van een fysiek zwaar beroep van vrije jongens waar veel solidariteit heerste. Daarnaast onderzoekt hij de historische wortels van het verschijnsel losse arbeid en gaat hij op zoek naar parallellen in de tijd en elders in het land met de Zaanse losse ploegen. Hij biedt een boeiend inzicht in een voor de meeste lezers onbekende wereld met veel historische terugblikken en vergelijkingen met verdwenen beroepen als koren-, turf-, tonnen- en zakkendragers, poldergasten, trekarbeiders en bootwerkers.

Je leest over de functie van gildes en waarom de Zaanstreek geen gildes kende, over het eigen vocabulaire van de 'jongens. De uitgave is voorzien van een flink aantal sprekende illustraties. Het bijzondere van dit boek is dat de auteur onderwerp uitdiept, waar weinig onderzoek naar gedaan is en waar nog niet eerder over gepubliceerd is. De inhoudelijke kwaliteit en argumentatiekracht is hoog. De jury is wel van mening dat de redactie en vormgeving niet gericht is op het aanspreken van een breed publiek. Dat is overigens ook niet de bedoeling van de auteur geweest.

Henk Heijnen, De schilders van de Zaan.
Uitgeverij WBOOKS heeft een inmiddels imposante reeks boeken over kunstenaarskolonies en kunststromingen in Nederland uitgegeven. De schilders van de Zaan is een deel uit deze reeks. Het boek kan beschouwd worden als een vervolg op ''Kunst zonder rugwind '' uit 1999 dat de periode 1600 - 1950 behandelt en waarvan Henk ook één van de auteurs is. Dit boek behandelt de 19e en 20e eeuw. Het is aantrekkelijk uitgegeven. Als je het boek in handen neemt, valt direct de uitnodigende voorkant op en het handzame formaat. De afgebeelde schilderijen zijn prachtig afgedrukt en een lust voor het oog. Het boek geeft een goed beeld van de diversiteit en de lezer wordt verrast door de vele schilders die zich lieten inspireren door de Zaanstreek en haar inwoners.

De begeleidende teksten over de schilders beperken zich tot een korte introductie, het zijn goed toegankelijke teksten die de lezer uitnodigen om meer van de betreffende schilder te willen weten. Het is geen kunsthistorische studie, maar een zeer aantrekkelijk "doorblader-boek", waarmee de lezer op zeer toegankelijke wijze kennis maakt met een breed scala aan schilders en stromingen uit de Zaanstreek. Met dit overzicht is de Zaanstreek weer een inkijkje in onze kunstzinnige vastgelegde beelden rijker geworden. Het bijzondere van het boek is dat de auteur erin geslaagd is om binnen het format van de uitgever een goed overzicht te geven van de Zaanse kunstenaars van de laatste 150 jaar. Je wordt als lezer geprikkeld, niet alleen door de afbeeldingen, maar ook door de toegankelijke begeleidende teksten. Het is een boek dat absoluut een breed publiek zal aanspreken.

Margreet van der Hut, De drie gekroonde hamers.
Geschiedenis van een Zaanse smederij 1672 - 2022. Margreet van der Hut heeft uitgebreid onderzoek gedaan naar de geschiedenis van smederij De Drie Gekroonde Hamers aan de Zuiddijk en de geschiedenis van de eigenaren, die zij tot haar voorouders mag rekenen. De auteur heeft zich niet beperkt tot een familiegeschiedenis. Zij heeft uitgebreid onderzoek gedaan naar de plaats van de smederijen in de lokale nijverheid en hun rol in de toeleveringsindustrie voor de scheepsbouw. Ze laat ook mooi zien hoe de smederijen inspelen op veranderende economische omstandigheden als de scheepsbouw verdwijnt. Ze besteedt ook veel aandacht aan zowel het sociaal-maatschappelijke leven van de eigenaren als aan de micro-samenleving die de bewoners van de Zuiddijk met elkaar vormden.

Aan de uitgave (in eigen beheer) is veel zorg besteed. In losse kaders door de hoofdtekst heen worden extra onderwerpen uitgewerkt, zoals het maken van ankers en scheepsbeslag of over het deurkalf waar de smederij haar naam aan ontleent. Er is ruime aandacht in het boek voor de rol van de vrouwen in de smidsfamilies. Interessant om te lezen is dat de smederij in de 18e eeuw geruime tijd draaiende werd gehouden door de weduwe van de smid met haar dochter. Zij hadden weliswaar een knecht in dienst voor het zware werk, maar zij bestuurden het bedrijf. Het bijzondere van dit boek is dat de schrijfster erin geslaagd is om de persoonlijke geschiedenis van haar familie te verbinden met de geschiedenis van de Zaanse nijverheid en met de sociale verhoudingen in het gebied op en rond de Zuiddijk.

Adrienne Quarles van Ufford, Het geheim van Holland. Werken, leren, leven op het Hembrugterrein.
Het is een mooi vormgegeven boek, zeer toegankelijk geschreven en heel uitvoerig en met zorg geïllustreerd. De goed gekozen illustraties voeren de boventoon, de tekst lijkt soms wat ondergeschikt. Die bestaat vaak uit korte verbindende teksten bij de afbeeldingen. Het heeft een hoog human interest gehalte, ook doordat er veel geciteerd wordt uit een oral history project, waarbij werknemers aan het woord zijn. Dat maakt het geheel een zeer toegankelijk boek. De teksten zijn zonder meer vlot geschreven en het boek heeft absoluut documentaire waarde. Omdat gekozen is voor de biografie van een locatie, mis je soms een centrale probleemstelling. De rode draad is dat het allemaal daar gebeurd is, er is geen centrale vraag die beantwoord moet worden. De schrijver heeft dat overigens uitstekend opgelost door een aantal onderwerpen te kiezen die haar in staat stellen om de biografie van het gebied te schrijven. Die onderwerpen zijn achtereenvolgens de voorgeschiedenis, de productie en arbeidsomstandigheden, de geheimhouding, de bedrijfscultuur en tot slot de inrichting van het terrein. Omdat de auteur veel gebruik gemaakt heeft van interviews met oud-werknemers krijg je als lezer echt het gevoel dat je doordringt tot dit besloten gebied en dat je deelgenoot wordt van het verborgen leven en werken op het Hembrugterrein. Het bijzondere van dit boek is dat de schrijfster erin geslaagd is om een goed beeld te schetsen van hoe het toeging in een omgeving waar geheimhouding boven alles stond. Dat doet ze door prachtige illustraties te combineren met helder geformuleerde verbindende teksten.

De veraadster is het beste historische boek
De Bredenhofprijs voor Erik Schaap. Links voorzitter Ron Sman.
Bron: NHD