Een overpeinzing in de schaduw
Grote illusies of bescheiden realiteit
Ab de Wildt
Ik heb er moeite mee om alle veranderingen bij te houden die er momenteel over ons worden uitgestort. Het gaat over van alles en nog wat, kleine dingen, grote dingen, belangrijke dingen en onbeduidende dingen. Je bent voor of tegen en de tegenstanders worden vol gas met gestrekt been tegen de grond gewerkt. Af en toe duizelt het me gewoon als ik alle analyses lees waarom links of de sociaaldemocratie het bij de kiezers verliest van simpel gezegd conservatief, rechts en zelfs extreem rechts.
Over wat dat dan precies is, wil ik het al helemaal niet hebben. Maar heel kort door de bocht, krijgen deze termen hun inhoud door het kapitalisme. Het systeem dat ongelijkheid, uitbuiting van mens en natuur, racisme, onwetendheid, seksisme in stand houdt. Maar wel een perspectief biedt, namelijk de hoop er ooit zelf optimaal van te kunnen profiteren. Want wie profiteren er nu van als de overheid 2,7 miljard euro aan inhuur betaalt en van zo'n zestien miljard geen idee heeft waaraan het uitgegeven is? Dat is een stevige achterban van conservatieven en rechts en alle schakeringen daarvan. Welk perspectief stelt progressief en links daar tegenover? Of pikken ze hun graantje mee?
Mee hobbelende FNV
Het economisch perspectief is leidend. Dat zien we bij het kappen van oude bomen in het Sterrebos voor een gehoopte uitbreiding van een fabriek en bij Amelisweerd meer asfalt voor auto's ten koste van de natuur. We horen niets meer over de IJzeren Rijn of Betuwelijn als alternatief voor het transport. Er moet geld verdiend worden en nog meer geld en nog meer en, en, en, ... en geen partij stelt daar nog vragen bij en biedt daaraan enig perspectief of hoop.
De FNV hobbelt daarin een beetje mee. Compromissen sluiten en hopen dat de georganiseerde werkenden daar dan een beetje van kunnen profiteren, met daarbij wat rugwind van het moment. Ook de vakbeweging volgt de gangbare, economische redeneringen. Winsten moeten. Milieu is slechts zijdelings interessant en groei groei groei, de kapitalistische mantra wordt niet ter discussie gesteld. Laat staan dat de bonden de mensen tot zelforganisatie begeleiden. In die zin zou de vakbond zich overbodig moeten maken. Maar helaas: Uw werk, mijn baan is de instelling van velen bij de vakbond. Biedt zo'n houding perspectief op langere termijn? Dat valt nog te bezien. Momenteel is zelfs De Nederlandsche Bank progressiever dan de FNV door te stellen dat de werkgevers niet de prijzen moeten verhogen, maar een beetje winst moeten inleveren. Maar van die bank kan ik geen lid worden.
De markt als oplosser
Omdat het grote verhaal ontbreekt bij de vakbeweging en linksige politieke partijen, is het iedereen voor zich en later zien we wel. Er wordt veel rommel geproduceerd. Van plastic troep te koop bij de één euro winkels en een mode die iedere maand wisselt tot onnuttige auto's zoals de SUV. Het beslag op de openbare ruimte en natuurlijke hulpbronnen is enorm. Mensen staan urenlang in de file die ze zelf veroorzaken, maar als een klimaatprotest de A12 verstopt dan zijn ze buiten zichzelf van woede. Zijn we beter af met alles wat de reclame over ons uitstoot, met alle problemen die dat veroorzaakt of zullen we op zoek moeten naar een andere meer gelijke, meer rechtvaardige en meer duurzame samenleving? En wie gaat die boodschap brengen? De ratio van de gevestigde economen legt het momenteel af tegen de flitsende wereld van de mensen in de 'public relations' en de reclame die ons verleiden ons geld en energie en grondstoffen aan onzinnige dingen uit te geven.
Je zou toch denken in deze tijd van prijsstijgingen, geldontwaarding en een toenemende armoede door een groeiende kloof tussen rijk en arm, dat mensen in de armen worden gedreven van linksige partijen. Het tegendeel is waar. De veelheid aan crises zorgt er voor dat de staat weer belangrijk wordt. Zelfs de VVD vindt dat de staat meer het heft in handen moet nemen. Daar waar rechts altijd ageert tegen de staat - te groot, te log, te duur, te veel - moet diezelfde staat de oplossing zijn voor alle problemen. Ook die door de staat zelf zijn veroorzaakt. Een glorieuze toekomst van ongebreidelde vrijheid, van 'ikke, ikke en ikke' en de alle problemen oplossende markt die het neoliberalisme ons voorgespiegelde, verliest aantrekkingskracht. Logisch, want alleen de staat (of de Europese Unie) kan miljarden en miljarden herverdelen. En het kapitalisme aast op deze enorme voorraad euro's. Een nieuwe stap is gezet met de pensioenhervorming.
Een donkere rechtse wolk
Eigenlijk zijn dit tijden, waarin gematigde linkse partijen die altijd de staat hoog in het vaandel hadden, hervormingen moeten verdedigen of sociaal aanvaardbare ecologische hervormingen herintroduceren. En dit gecombineerd met een door de staat gestuurde sociale zekerheid. Er waren succesvolle linkse coalities in Portugal, Spanje en Finland. Maar de wind is gedraaid en waait scherp de andere kant op. In Finland willen conservatieven regeren met rechtse populisten. In Zweden tolereren rechtse populisten conservatieven. In Italië steunen conservatieven een post-fascist. In Duitsland liggen de liberalen dwars en groeit de rechtse AfD (Alternative für Deutschland).
De droom van een hervormingsgezind Europa, geregeerd door centrumlinks, wordt momenteel verdrongen door een donkere wolk. Als deze trend doorzet, zal iedereen die links van het midden staat bij de Europese verkiezingen van 2024 ruw wakker worden geschud.
De vraag is: waarom is rechts succesvol in een tijd die eigenlijk gunstig is voor links?
Een reden zou kunnen zijn: te 'woke' om te winnen. Kijk naar Spanje. De populaire sociaaldemocraat Pedro Sánchez regeert daar samen met het linksige populistische Podemos. Het minimumloon en het pensioen werden verhoogd en de energieprijzen hadden een plafond. Er kwam een belasting op 'overwinst'.
Daaraan kan het niet liggen dat links bij de regionale verkiezingen fors verloor. Een Podemos minister begon voortvarend met een nieuw seksueel strafrecht ("alleen ja is ja") en faalde. De wet lokte een cultuuroorlog uit. Bovendien was de kwaliteit van de wet twijfelachtig. Tientallen zedendelinquenten werden onverwacht vrijgelaten. Uiteindelijk besloten de gefrustreerde socialisten, samen met de conservatieven van de oppositie, tegen het wetsvoorstel van Podemos te stemmen.
Dat doet een beetje denken aan de verplichte invoering van de warmtepomp in Duitsland. Een groot gevoel voor een missie, gecombineerd met matige formuleringen die een plausibele wet uithollen. Wie gaat dat betalen, voor wie zijn de enorme winsten die door deze wet worden gemaakt en hoe betaal je dat met een geflexibiliseerde baan?
Dit soort initiatieven - wetgeving die vrouwen beschermt tegen mishandeling en een pomp die klimaatneutraal verwarmt - lijkt rechtse media en partijen uit te nodigen feitelijke vraagstukken in een cultuurstrijd te sluizen. Een verzet tegen "groene/woke/feministische elites". Een dergelijk verzet verliezen linksige regeringen meestal. Morele fanfares leggen het af tegen de hoempapa muziek van rechts. En links als slachtoffer verdrinkt in schoonheid en bitterheid.
beeld van Green Peace op de Filipijnen.
Herbezinning
Europa is een oud continent. De gemiddelde leeftijd is 45 jaar (in India: 28, in de Verenigde Staten: 38). Oudere samenlevingen zijn wat terughoudender en worden snel overspoeld door nieuwe dingen die het leven op zijn kop zet. Het was geen toeval dat vooral oudere Duitsers in paniek reageerden op de komende verwarmingswet.
Bovendien volgen ontwikkelingen elkaar snel op in deze tijden. Gascrises, oorlog, inflatie, kunstmatige intelligentie, algoritmes om er maar een paar te noemen. Nog los van welke woorden er gebruikt kunnen of moeten worden en welke niet. Het midden en links vechten elkaar de tent uit op onderdelen, maar vergeten het grote geheel. Als we vele excuses maken, verbonden met miljarden euro's, vraag ik me af of de wereld daar beter van wordt. Wat hebben we dan gewonnen?
Rutte heeft al veel excuses gemaakt en breekt verder lachend de boel af. Hervormingen moeten een doel dienen en dit moet duidelijk onder woorden gebracht worden zonder open eindjes. Met alleen retoriek gaat links het niet redden. En zeker niet in dit tempo. Een bombastisch taalgebruik verhult de echte problemen. WE gaan de wereld redden! JULLIE snappen het niet, terwijl velen het gevecht om het dagelijkse bestaan dreigen te verliezen.
Mij is geleerd: een gevecht op vele fronten verlies je. En gevechten voor de bühne zijn koren op de molen van rechts. Je mag ook niks meer, en links wil alleen 'dit niet en dat niet'. Het is het voorrecht van de welgestelden om over van alles en nog wat iets te roeptoeteren. Het is aan links om op één of twee hoofdlijnen en een paar kleinere kwesties een perspectief te bieden voor een andere wereld.
Vertragen is een klassiek conservatieve houding die niet past bij linkse voortvarendheid en vooruitgang. Maar te ver voor de troepen uitlopen, leidt tot nederlagen. Hardlopen en falen, of gezien de krachtsverhoudingen langzamer dan gehoopt het doel bereiken. Wat is beter? Ook bij mij heerst een zekere vermoeidheid over veranderingen. Links moet zich herbezinnen of anders gaan we geen sociaaldemocratisch decennium tegemoet, laat staan een linkse wereld.
