Solidariteit

Woke, woke ...... wat is dat toch?

Links is niet woke

Rob Lubbersen

Ron DeSantis is een griezel. Hij is de extreemrechtse gouverneur van de Amerikaanse staat Florida. Hij wil net als Trump de volgende Republikeinse presidentskandidaat worden. Hij is ook griezelig, want voor een agressieve politiek naar China. America Great Again! Ook zijn binnenlands beleid is agressief.

Op de scholen in Florida wil hij het woord homo of transgender niet meer horen. Daar heeft hij een stevige ruzie met het liberale Disney voor over. Hij is voor familie en tegen abortus. Hij wil meer God in de maatschappij. Op openbare scholen moet er ruimte komen voor het gelovige scheppingsverhaal naast de wetenschappelijke evolutietheorie. Klimaatdiscussie in de klas is een tijd in Florida verboden geweest. We doen niet aan links gedoe, aldus DeSantis.

Irritatie

Ron DeSantis is met zijn rechtse verhaal behoorlijk populair in Amerika. Zijn nationalisme en anti-communisme slaan aan. Maar hij scoort vooral met zijn campagne tegen het linkse 'wokisme'. Hoewel hij dus zelf bepaald niet vies is van uitsluiting en onderdrukking van het vrije debat, wrijft hij links aan dat zíj de vrijheid geweld aandoen. Met het voortdurend overdrijven van de discriminatie van vrouwen, zwarten, homo's en andere minderheidsgroepen en het 'cancelen' van tegenstanders uit heden en verleden, zou links de sfeer in het land grondig verpesten. Uit zijn mond klinkt het ronduit schijnheilig. Maar hij oogst er enorm succes mee. Van de Republikeinse kiezers vindt 85 procent dat de strijd tegen het wokisme bovenaan de politieke agenda moet staan. Dat zegt wel iets. Kennelijk wekt het 'linkse wokisme' veel irritatie.

Daar is ook wel enige reden toe. Vrijwel dagelijks vinden er voorvallen plaats waarbij uit politieke correctheid en identiteitspolitiek mensen, symbolen en meningen worden gecanceld. Racisme, seksisme, homofobie, transhaat, validisme, slachtofferschap lijken soms alomtegenwoordig. Vaak zonder naam en toenaam. De veiligheid van groepen dient streng te worden bewaakt! Vooral Amerikaanse universiteiten zijn berucht. Een, nota bene vooraf aangekondigd, vertonen van een portret van Mohammed, ook nog eens in wetenschappelijke context, kwam een hooglerares op een schorsing te staan. Islamofobie!
We kennen waarschijnlijk allemaal wel de lotgevallen van Ron Jans die als voetbaltrainer met zijn, deels zwarte, spelers een rapsong met daarin het woord 'nigger' meezong. Ontslag! J.K.Rowling werd in de ban gedaan vanwege een weliswaar solidaire, maar ook kritische benadering van het fenomeen dat steeds meer meisjes 'transman' willen worden. In Engeland ging Harry Potter op de brandstapel!

Linkse kritiek

Over dit soort uitingen van wokisme windt niet langer alleen rechts en uiterst rechts zich op. Ook ter linkerzijde zijn er lieden die zich keren tegen deze stroming in eigen rijen. In Nederland is het Ewald Engelen die zich keert tegen overdreven vormen van identiteitspolitiek die een klassenpolitiek naar de achtergrond heeft gedrongen. Volgens hem verklaart dat deels waarom links zich van 'het gewone volk', de arbeidersklasse met zijn sociaaleconomische belangen, heeft vervreemd.
In Amerika is de historica Jill Lepore iets dergelijks van mening. Aandacht voor racisme en genderzaken is niet verkeerd, maar heeft bij de Amerikaanse progressieven en ook de Democraten de strijd tegen armoede en uitbuiting zozeer verdrongen dat de werkende mensen, ook de gekleurde, steeds minder heil zien in een keuze voor links en voor die Democratische Partij. Veel kiezers gaan dan maar voor hun eigen uiterlijke en culturele identiteit en komen uit bij DeSantis en Trump.

Recent is er in het Amerikaanse anti wokisme kamp ter linkerzijde een krachtige stem bijgekomen. Dat is de stem van de filosoof Olúfémi Taíwò. Hij vindt: Je moet je eigen bevrijding serieus nemen. (NRC, 25-06-2023) Hij keert zich tegen het verheerlijken van Afrikaanse tradities en het wentelen in slachtofferschap. Hij verzet zich tegen het concept van 'culturele appropriatie' waarbij de 'witte wereld' prestaties van de 'zwarte wereld' zich toe-eigent (jazz!). Omgekeerd wijst hij verwerping van humane waarden af, omdat ze wit zouden zijn. Mensen hebben altijd zaken van elkaar overgenomen. Het idee dat moderniteit, pluralisme en democratie 'westers' zijn, impliceert dat ideeën genetisch of geografisch bepaald zijn. Dan ken je de geschiedenis niet.

Idealen van de Verlichting

Die vat ze zo samen:

1. Universalisme, overal gelden dezelfde rechten van de mens.

2. Rechtvaardigheid wordt nagestreefd desnoods tegenover de macht van de bestaande orde

en het egoïsme.

3. Vooruitgang is niet verzekerd, maar wél mogelijk.

Het lijkt vanzelfsprekend, maar is dat lang niet altijd. Susan laat zien dat identiteitspolitiek kan leiden tot tribalisme, zeg maar tot stammenstrijd, waarin de gezamenlijke humaniteit ondersneeuwt. In haar pleidooi voor rechtvaardigheid, eigenlijk de strijd daarvoor, neemt ze het onder anderen op tegen de linksige filosoof Michel Foucault en de nazi-ideoloog Carl Schmitt. Die heren beweren dat alles draait om macht en egoïsme. Hoop op een betere wereld is in hun ogen ijdel. Rechtvaardigheid is bij hen hooguit een slogan om mensen een rad voor ogen te draaien en te manipuleren ten eigen bate. Het maakt allemaal niks uit: of je nou door de hond of de kat gebeten wordt.....
Susan zet daar voorbeelden tegenover van mensen die taai toch overal voor meer rechtvaardigheid zijn blijven opkomen. Een andere uitloper van de filosofie van Foucault is: er verandert nooit wat, je wordt altijd ingekapseld. Dit idee kom je inderdaad tegen bij radicale wokisten, het sluit aan bij het wentelen in slachtofferschap. Ook hier geeft Susan voorbeelden van vooruitgang als het gaat om mensenrechten, de positie van vrouwen en die van gekleurde mensen in grote delen van de wereld. Ze zijn nooit definitief en gegarandeerd, maar ze laten zien dat het kán. Idealen zijn de moeite waard ernaar te blijven streven.

Gefnuikte verwachtingen

In haar betoog voert Susan de filosoof Foucault en de ideoloog Schmitt op als inspiratiebronnen van het linkse wokisme. Dat lijkt Bas Heijne wat overdreven (NRC, 07-05-2023). Zoveel linkse lieden zullen deze denkers niet kennen. Ook de notie dat 'tribalisme de kern is van woke' accepteert hij niet. Want We zijn allemaal tribaal geworden. Bas zoekt het ontstaan van woke meer in de richting van emancipatiebewegingen die bijna altijd aan 'overkill' doen. Daar zou ik aan willen toevoegen: het fnuiken van emancipatiebewegingen. Want ondanks alle vooruitgang zijn de rechten van vrouwen en minderheden nog steeds niet volledig gerealiseerd. Wettelijk is hun positie inderdaad verbeterd, maar qua inkomen en zeggenschap valt er nog veel te bereiken. Dat duurt sommigen te lang. En terecht. Mogelijk hangt dit samen met een verlangen naar zuiverheid, naar perfectie. Ook al is die perfectie nooit helemaal te realiseren. De weerzin tegen halfzachte compromissen, polderen en laffe verdunning van oorspronkelijke doelstellingen, is begrijpelijk. Het schiet niet genoeg op. Of het nu gaat om burgerrechten of om het klimaat. Er is dus wel enige reden om radicaal tekeer te gaan. Maar vruchtbaar?

Misschien is het projectie, maar zelf denk ik dat er nog een andere reden is voor de opkomst van dat wokisme, met al zijn overdrijving en inperking van een vrijzinnige geest. Ik denk dat het te maken heeft met een wanhopige speurtocht van radicaal links naar opstandige bewegingen. Een zoektocht naar groepen die bereid zijn in actie te komen. Ook al is dat dan voor een deelbelang. Dat heeft te maken met een ontwikkeling binnen de klassieke uiterst linkse beweging. Die mensen en organisaties hebben zich decennia ingespannen voor een socialistische revolutie. Die zou voltrokken worden door de arbeidersklasse. Na pakweg vijftig jaar onvermoeibare inzet zijn nogal wat van deze kameraden toch wat moe geworden. Teleurgesteld. Ook gefnuikt. De verwachtingen over de vooruitstrevende rol van de arbeidersklasse waren te hoog gespannen. De rode revolutie raakte uit beeld. Grote delen van de werkende bevolking bleken gevoelig voor onaardige standpunten als het ging om buitenlanders bijvoorbeeld. Na periodes van strijdbaarheid voor hoger loon en betere werkomstandigheden genoten veel mensen van hun verworvenheden en lieten verdere sociale en politieke vooruitgang voor wat het was. Marx zelf was daar al bang voor. Tsja, als de arbeidersklasse het laat afweten en er nog zoveel zaken niet in orde zijn, dan is een oriëntatie op nieuwe groepen die in beweging zijn niet onlogisch. Daar past een solidaire en helaas wellicht niet al te kritische houding bij. Racisme, seksisme en tal van andere vormen van discriminatie of vermeende vormen van discriminatie werden aangepakt. Meestal terecht, maar onzin en overdrijving en identiteitswaan werden daarbij soms voor lief genomen.

Kortom: het linkse wokisme speelt rechts in de kaart, kan niet in de plaats komen van een universele verbetering in het lot van de hele mensheid, leidt tot onderlinge verdeeldheid en inperking van vrije meningsvorming. De linkse beweging is niet woke, haar oorsprong staat juist daar tegenover, vóór solidariteit, vrijheid en verlichte idealen.

(1) Susan Neiman. Links is niet woke, 156 pagina's. Lemniscaat, Rotterdam 2023, 9,99 euro.

welkom
extra