Solidariteit

Project "Klassenstrijd" deel 1 - ontwikkeling van het kapitaal: nummer 8

Ongelijke en gecombineerde ontwikkelingen in China

Sjarrel Massop

Het kapitaal heeft een belangrijk kenmerk, het is grenzeloos. Met als merkwaardig gevolg dat het politiek amoreel is. Het kapitalisme als economisch stelsel gedijt in nagenoeg alle politieke systemen. Het kapitaal deinst er niet voor terug grote winsten te maken in de wapenindustrie en is zo opportunistisch dat het zelfs in tijden van een grote energiecrisis meegaat in zijn eigen logica van vraag en aanbod en de energieprijzen enorm laat stijgen.
De superwinsten van bedrijven als Shell en Exxon staan in geen enkele morele verhouding tot de torenhoge energierekeningen van vele huishoudens wereldwijd.

Het kapitaal zoekt en vindt altijd wegen om te accumuleren, te groeien. De meeste politieke systemen, inclusief die zich socialistisch noemen, hebben dit kapitalistisch streven naar economische groei als noodzakelijk omarmd. Er zijn nauwelijks grenzen aan de groei. Het Surplus+ gaat de hele wereld over. (1) Rosa Luxemburg betoogde al dat dit niet willekeurig gaat. Het principe dat daaraan ten grondslag ligt, heet de ongelijke en gecombineerde ontwikkeling ("uneven and combined development", UCD). UCD is geen economische wet, dat zou teveel structuur suggereren en in strijd zijn met een ander kenmerk van het kapitalisme: het volstrekte opportunisme. Groei is een wetmatigheid voor het kapitaal. Hoe die groei tot stand komt, is volstrekt willekeurig.

Politieke theorie

UCD was oorspronkelijk een politieke theorie die de grondslag vormde voor de gedachte van de 'permanente revolutie' van Leon Trotski, de Russische revolutionair. Voor een socialistische revolutie is een ontwikkelde, zelfbewuste arbeidersklasse nodig. Aan het begin van de twintigste eeuw was de situatie in Engeland en vooral Duitsland zo ver dat er mogelijkheden waren voor een revolutie. Toch was het Rusland, met een nog relatief zwakke arbeidersklasse, waar de revolutie uitbrak. Een ongelijke ontwikkeling van de arbeidersklasse was dus de doorslaggevende factor voor een revolutie.

De gedachte achter het doorzetten van de revolutie in Rusland was dat deze een hefboom kon vormen voor de revolutie in het kapitalistisch meer ontwikkelde West-Europa. Dat was bijvoorbeeld ook de reden voor een snelle vrede met Duitsland na de Eerste Wereldoorlog (Brest-Litovsk), omdat in Duitsland een revolutie mogelijk was. (2) De kerngedachte van de ongelijke en gecombineerde ontwikkeling is dus dat voorwaarden voor veranderingen gelijktijdig kunnen verschillen, maar in onderlinge samenhang het proces van verandering kunnen doen verschillen. Een voorbeeld kan dat duidelijk maken, gekozen is voor de: ontwikkelingen in China. (3)

Van achterstand naar voorsprong

Mao wilde met zijn Culturele Revolutie 'de grote sprong voorwaarts' maken. Hij keek met jaloerse ogen vooral naar het Westen, waar hij zag dat een geweldige economische ontwikkeling was doorgemaakt die ook onder 'redelijk' socialistische omstandigheden te realiseren zou zijn. Het achtergebleven China zou de koof kunnen dichten met het kapitalistische Westen. Het was Deng, de opvolger van Mao, die inzag dat daarvoor andere economische voorwaarden nodig waren. Zoals geweldig veel kapitaal om met het Westen op gelijke voet te komen. De toenadering van China tot het Westen had dit als doel. De wens was dat het Westen het overvloedige kapitaal (het Surplus+ van Rosa Luxemburg) zou gaan investeren in het achtergebleven China. En dat is gebeurd.
Het resultaat was tweeledig. Ten eerste kon China met haar enorme bevolking snel een ontwikkeling doormaken naar een modern geïndustrialiseerde natie. Een ontwikkeling waarover het Westen zeker tweehonderd jaar gedaan heeft. China heeft dat in drie decennia gerealiseerd. Ten tweede heeft het China veel constant kapitaal opgeleverd. Heel veel variabel kapitaal levende arbeid) is omgezet in constant kapitaal (dode arbeid).

Een sprekende illustratie van dit omzettingsproces is de Drie Klovendam. Een megalomaan project dat voor een groot gedeelte het Chinese proces van kapitalisering voorziet van veel groene energie. Een precaire ontwikkeling voor het Westen dat juist deze kapitalisering mogelijk heeft gemaakt. Een koekje van eigen deeg? Ik denk het wel.
Zo werkt exact het principe van ongelijke en gecombineerde ontwikkeling voor het kapitaal. Dat maakt misbruik van een ongelijk ontwikkelde omgeving door op te zoek te gaan naar een verdere mogelijkheid van kaptaalaccumulatie. Volstrekt opportunistisch en volstrekt amoreel. Dat kan zelfs zover gaan dat de rollen omgedraaid worden. Langzaam maar zeker wordt de grote achterstand van China omgedraaid in een voorsprong die het Westen onrustig maakt. Tegen deze achtergrond staat de krampachtigheid waarmee omgegaan wordt met de producten van ASML die het laatste gaatje van de ongelijke ontwikkeling kan gaan dichten. Als China de beschikking krijgt over de productie van geavanceerde chips, is er geen sprake meer van ongelijke ontwikkeling.

Conclusie

De ontwikkeling van het kapitaal houdt geen enkele rekening met werkelijke menselijke behoeften. Ze is volstrekt amoreel en dient slechts één motief: de alom geaccepteerde norm van accumulatie of economische groei. Dit proces wordt versneld door het principe van de ongelijke en gecombineerde ontwikkeling. Misschien is dit principe wel de ultieme betekenis van de globalisering, waar het in het begin van de vorige eeuw nog ging over de omschakeling van kolonialisme naar imperialisme.

De ontwikkeling van achterstandsgebieden kan zo snel gaan dat ze regio's met voorsprong inhalen. Dat is bijna het geval met China en de Verenigde Staten en Europa. Dat levert veel spanningen op, en op termijn een omgekeerde situatie. Wel een ongelijke ontwikkeling. De grote vraag over deze ontwikkeling is: hoe de wereldsamenleving democratische controle zal krijgen over de gecombineerde ontwikkeling. Met andere woorden hoe barbarij voorkomen wordt en het socialisme gerealiseerd.

(1) uitgebreide reproductie
(2) Brest-Litovsk
(3) Neil Davidson en Rolf Steven, (2021), China's Uneven and combined Development, Londen, Palgrave MacMillan.
(4) UCD

welkom
extra
dossier