De redactie over de staat van de FNV
Strijdbare vakbeweging blijkt meer dan een mogelijkheid
Hans Boot
Net begonnen aan een korte terugblik op onze redactievergadering, de laatste septemberdag, en ik werd afgeleid door een kop in de Volkskrant van 3 oktober 2023. Niet te missen, vlak onder de foto van een man met een megafoon in een knalrood shirt: Vakbondsbaas die ook zijn eigen vakbond bevecht. Het bleek de dit jaar door de leden gekozen voorzitter te zijn van de stakende Union of Auto Workers in de Verenigde Staten, Shawn Fain. Wat verscholen in de vijf kolommen stond zijn markante uitspraak Ik schud geen handen met CEO's tot zij het juiste hebben gedaan voor onze leden. Zo keerde hij zich tegen de tot voor kort gangbare vakbondskoers van meegaand overleg met een strategie van escalatie: gaan de ondernemers niet in op de bondseisen, zal meer pijn volgen (Extra 495-3).
De genoemde krantenkop is niet argeloos, wel misprijzend. De eigen bond bevechten suggereert iets als 'hei eigen nest bevuilen' en dan ook nog als een 'vakbondsbaas', niet bepaald een type dat hunkert naar democratie. Kwalijk zou zijn als elke poging tot vakbondsoppositie een dergelijk lot treft: dat doe je niet, dat hoort niet. Als dat ook zou gelden ''voor een strijdbare vakbeweging'', de aanduiding van eerst blad en daarna webzine Solidariteit, draaien we dat graag om naar een aanmoediging die de FNV zich kan aantrekken. En nu naar de redactie en haar recente vergadering.
Meer waarnemer dan deelnemer
De redactie - Ab de Wildt, Jan Taat, Sjarrel Massop, Rob Lubbersen en bovengetekende - werkt al jaren samen en mailt elkaar een paar keer per week, met name over het eerstvolgende nummer (drie rubrieken: commentaar, extra en overgenomen). Twee leden wonen in het buitenland en voor zover dat te bereizen valt, ontmoeten we elkaar om de twee/drie maanden, voor een deel met de 'zoom'. De ontwikkelingen van de vakbeweging, in het bijzonder de FNV, is uiteraard een vast onderwerp. Voor de meesten van ons helaas meer als waarnemer en minder als deelnemer. Voor een deel gecompenseerd door meerdere persoonlijke contacten, al of niet via de mail; daarnaast struint de één meer door het internet dan de ander. Dat laatste geldt ook voor bijeenkomsten, plaatselijke vakbondscafés en stakingen.
Met de zo verzamelde informatie komt, vooral sinds het forum bij de viering van ons veertig jaar bestaan (oktober 2022), de prikkelende vraag terug of een strijdbare vakbeweging een reële mogelijkheid is of een illusie. Zo ook op de zaterdag van 30 september jongstleden, zoals altijd in het naar verhouding meest centraal gelegen Amersfoort. Ons algemene antwoord is: ja, die mogelijkheid bestaat, maar van een vanzelfsprekendheid is geen sprake. En toegespitst op de actualiteit? Hier enkele van onze conclusies.
Zichtbaarheid
Na de eerdere stakingsgolf zijn er nog steeds stakingen voor een betere cao, deze dagen bij Cargill. Maar behalve dat de stakingen zich sterk concentreren op de cao, lijkt daarmee de zichtbaarheid van de FNV bepaald te worden. Anders gezegd: buiten de cao-strijd is de FNV weinig te zien, niet in de media, maar ook daar buiten en in het bijzonder voor de leden. Bovendien valt van het aantal werkenden zo'n 20 procent buiten een cao en mede daarom moeizaam bereikbaar voor de vakbeweging.
Juist bij een bond 'op grote afstand' zijn de bekende 'tripartite' foto's zo schrijnend. Zoals vorig jaar de voorzitters van FNV en VNO-NCW, samen met de betrokken minister tentoonstellend trots het problematische pensioenakkoord showen, En dat niet alleen, ze tonen een andere wereld met 'samen komen we er wel'. Een bühne zonder strijdtoneel.
Bron: FNV
Zichtbaarheid heeft veel te maken met aanwezigheid, ze kunnen niet zonder elkaar. De laatste jaren werkt dat ongunstig uit voor de FNV op het niveau van de bedrijven en instellingen, waar kadergroepen geen gangbare vakbondsbasis meer vormen. Ook de initiatieven met 'organizers' lijken een vroege dood te sterven. Het gevolg is dat klassieke vakbondskwesties als werkdruk, managementcontrole en uitbesteding minder dan voorheen opgepakt worden door een basis van georganiseerde leden. Hierdoor komen ze al snel terecht bij het gecontroleerde werkoverleg en de ondernemingsraad en is een directe actie minder te verwachten.
Professionalisering
Eén van de redactieleden haalde het beeld van 'de bühne' terug door de rol te benadrukken van 'professionals', al of niet deel uitmakend van de werkorganisatie van de FNV. Het is inmiddels gebruikelijk dat de presentatie van nieuws en in het algemeen beleidszaken door organisaties en bedrijven, intern en extern, een professionele aangelegenheid is. Niet alleen wanneer en wie naar buiten treedt, maar vooral hoe dat gebeurt, met veel aandacht voor de geplande dosering. Dat kan de ene keer een felle verontwaardiging zijn en een andere keer een bezinnende overweging. Zowel in een debat als in een interview. Bijvoorbeeld: 'de grens is bereikt om niet te zeggen overschreden' of 'we maken ons zorgen en komen er later op terug'. Van intuïtie is geen sprake, het woord is overdacht zoals een actieoproep en tijdens een staking, maar ook na een tegenvallend overleg met een ondernemer. Let wel, het gaat niet om leugens, zowel de toon en de inhoud zijn aangepast aan de situatie en het aanwezige publiek.
Deze georkestreerde zichtbaarheid lijkt zich vooral op de buitenwacht te richten. Kwetsbaar voor de betrokkenheid van (nieuwe) leden. Planning van hun inspiratie en mobilisatie kweekt afhankelijkheid en negeert de ervaringen in de dagelijkse arbeid.
Tot die 'buitenwacht' behoren ook de politieke partijen waarvan verwantschap met de vakbeweging verondersteld kan worden. Helaas hebben zij hun handen vol om een machtsfactor te kunnen worden en zelfs om te overleven. Maar met name aan de klimaatbeweging, met deelname van de vakbeweging, is heel wat bevlogenheid te ontlenen. Dat geldt zeker ook voor de koers van de Union of Auto Workers die samenwerking met de ondernemers aanvalt en de strijdbare vakbeweging in de praktijk brengt.
Wie aan de inhoud van de geschetste discussie in de redactie van Solidariteit een bijdrage wil leveren, wordt graag uitgenodigd: redactie@solidariteit.nl.
