Democratie, strijdbaarheid en vakbondsleiding
De noodzaak van verenigde actie
Sjarrel Massop (1)
De sociale, economische en ecologische problemen nemen wereldwijd toe. Niemand kan zich daarvan afsluiten. De verschillen tussen arm en rijk groeien, er is veel racisme en uitsluiting van mensen (anti-semitisme), de ecologie (milieu en klimaat) is er ernstig aan toe, noodzakelijke veranderingen worden uitgesteld, er is woningnood en er waait een erg gure rechtse wind.
De grootste vakbond van Nederland stevent af op verkiezingen, een nieuw bestuur en Ledenparlement en veel nieuwe sectorraden. Tijd om de balans op te maken en nieuwe perspectieven te bieden.
Voorzitter FNV
Tuur Elzinga begon als voorzitter enthousiast aan zijn klus begin 2021. Enkele koppen uit het nieuws en een fragment uit zijn speech,
Tijdens zijn overwinningsspeech in 2021 zei Elzinga aan de slag te willen voor een socialer Nederland: Politieke partijen van links tot rechts praten ons in hun verkiezingsprogramma's na over zekerheid op een vaste baan, minder flexwerk, het minimumloon. Maar dat deden ze vier jaar geleden ook. De agenda moet niet alleen worden overgenomen, maar ook uitgevoerd. Desnoods leggen we het land plat. We laten ze naar ons luisteren.
Tuur refereerde aan de nog 1 miljoen vakbondsleden. Waar een sterke vermeende kracht in verscholen zat. Gaande de rit kreeg Tuur er in het Dagelijks Bestuur een collega bij die er bijna hetzelfde over dacht. Dat was Piet Rietman, de penningmeester die onder andere over de stakingskassen gaat, maar ook het 'polder hoofdpijn dossier' van Tuur overnam: de pensioenkwestie.
Balans
Na vier jaar de balans op maken. is niet moeilijk. Eigenlijk is het al acht jaar hommeles. Als het over 'het polderen' gaat kan daar een factor vijf overheen, veertig jaar aanmodderen! De vakbeweging krijgt nu een rekening gepresenteerd.
Er is strijd op het loonfront georganiseerd, het netto resultaat is na vele jaren niet positief. De arbeidsinkomsquote (verhouding inkomen uit vermogen en arbeid) is fors gestegen in het voordeel van de rijken.
Van meer baanzekerheid en minder flexwerk, is beslist geen sprake. De verbetering van het minimumloon, met daaraan gekoppeld de AOW laat veel te wensen over. De armoede stijgt, ondanks de 19 miljard die de overheid uittrekt voor toeslagen. Er zijn meer dan 1 miljoen mensen door de grens van de armoede gezakt. De overheid heeft de agenda van de vakbeweging bepaald niet overgenomen, integendeel de nieuwe sterkere rechtse wind duwt de vakbeweging in de verdediging.
Wat het poldersucces moest worden, het nieuwe pensioenstelsel, stevent af op een debacle. Spraakmakende Nederlanders vertellen voor de televisie dat zij elders hun pensioenverzekering zoeken. Ze maken reclame voor de private, commerciële verzekeraars. Niemand anders regelt het voor ons, zeggen ze. Wat een poldersucces moest worden, is een 'probleemdossier' geworden. De strijd voor de RVU (Regeling Vervroegd Uittreden) kan het niet goedmaken, mede door een grote onderlinge verdeeldheid onder de actievoerende sectoren van de vakbeweging. Die verdeeldheid zet het nieuwe kabinet zeker niet aan om naar de vakbeweging te luisteren, zoals Tuur Elzinga vier jaar geleden opperde. Vier jaar was voor hem meer dan genoeg, maar niet na ruim veertig jaar polderen.
Het ledenaantal is fors gedaald. Van de 1 miljoen gesuggereerde leden zijn er nog zo'n 700.000 over. Dat plaats ook Piet Rietman voor een lastig dilemma - bezuiniging op vakbondswerk of een aanslag op de stakingskassen. Beide dragen niet bij aan de gewenste strijdbaarheid.
Hoe verder?
Piet heeft zich opnieuw kandidaat gesteld voor het Dagelijks Bestuur. Van Tuur is het nog niet zeker. Beiden hebben hun geloofsbrieven al wel afgegeven; Tuur in zijn boek over democratie en Piet in zijn artikel in Jacobin. Tuur is nog niet op campagne, Piet is zijn vleugels al aan het uitslaan. De thema's die zij aansnijden, zijn wel duidelijk, meer interne democratie en meer strijdbaarheid. Op basis van de opgemaakte balans over de afgelopen vier jaar is er alle reden voor scepsis. Misschien is het naïef, maar als de nog resterende (kader)leden de schouders eronder zetten, dan kan het bestuur op koers gehouden worden. Het project sectoralisatie (centraal wat centraal moet, sectoraal wat sectoraal kan), gecoördineerd door de werkorganisatie, is gesneuveld. Toch kan de vereniging op survival.
De sector senioren van de FNV is een andere weg ingeslagen en neemt afstand van een sterfhuisconstructie, zoals collega redactielid Rob Lubbersen schreef. De sector bezint zich over de toekomsige positie en verwacht begin januari volgende jaar met een plan te komen.
Foto Sjarrel
Andersdenken
Het fundamenteel anders denken, begint met de stelling van Karl Marx: De emancipatie van de arbeidersklasse moet het werk van de arbeidersklasse zelf zijn. Dat kan dus niet uit- of aanbesteed worden, ook niet aan een vakbondsbestuur en al helemaal niet aan de werkorganisatie. In deze stelling komen de voornemens van Tuur - democratisering - en Piet - strijdbaarheid - op een bijzondere manier bij elkaar. Die stelling zegt dat verandering moet komen van de mensen die verandering nodig hebben en willen. Voor een vakvereniging zijn dat de leden en nog niet leden die belangen hebben bij verandering en dus anders zullen gaan denken. Die gedachte is op een inspirerende manier uitgewerkt door Rosa Luxemburg in een brochure met de titel: Massastaking, partij en vakbonden. (1)
De kern van het andersdenken is gelegen in de verhouding tussen organisatie enerzijds en acties en activiteiten anderzijds. De traditionele manier van denken is dat een vakbeweging en een politieke partij de acties en strijd moeten organiseren. Dat leidt ertoe dat de besturende vakbondshiërarchie denkt dat zij verantwoordelijk is voor de strijd. Daarmee komen de belangen van de mensen in de knel, omdat diezelfde vakbondsleiding vooronderstelt dat zij de belangen van mensen kennen. Ze gaan de strijd vervolgens voor de mensen voeren, hetgeen bij voorbaat leidt tot teleurstelling en frustratie en tot compromissen met de macht.
Rosa zegt terecht dat mensen vanuit hun leefsituatie vanzelf in actie komen en elkaar vinden in hun strijd die te gaan veranderen (bijvoorbeeld: het boerenverzet). Wat vervolgens voor de vakbeweging en de politieke partij resteert, is al die stukken strijd aan elkaar verbinden, er een verenigde actie van maken. Het is aan de mensen om het land plat te leggen en als de situatie nijpend is, zullen ze dat zeker doen. Het is aan de bond om dat te versterken door de mensen in de strijd met elkaar te verbinden. Dit is ook een taak van linkse politiek. Rosa stelt in haar brochure hoofdstuk acht zeer terecht dat er in de strijd geen verschil mag bestaan tussen politieke organisaties en vakbeweging en voegt daar terecht aan toe dat er veel scholing nodig is om de mensen die in strijd komen een strijdbaar perspectief te kunnen geven.
(1) Rosa Luxemburg, 1906, Massastaking, partij en vakbonden , Marxist Internet Archive
