Het jaar 1795
Aanjager van de revolutie!
Rob Lubbersen
Dit jaar is het 230 jaar geleden dat er in Nederland een heuse revolutie plaatsvond! In 1795 werden hier de conservatieve Oranjes en andere lieden van adel rücksichtslos aan de kant geschoven en vervangen door een bestuur van vrije burgers. De Franse legers van de toen nog revolutionaire Napoleon hadden daar weliswaar een handje bij geholpen, maar toch. Een revolutie in Nederland!
Het ging om een echte machtswisseling. De Orangistische elite werd afgezet en in plaats daarvan kwamen er Patriottische besturen in stad en land. Tegenwoordig noemen we patriotten mensen van enigszins verdachte nationalistische signatuur, maar in de achttiende eeuw waren het revolutionairen. Ze kwamen in opstand tegen de Oranjes en de ouwe adel. De Patriotten wilden dat het volk en de burgerij het voor het zeggen kregen.
On-hollands
Helemaal op eigen kracht was dat nog niet gelukt. Acht jaar eerder was prinses Wilhelmina, de vrouw van stadhouder Willem V, korte tijd aangehouden bij Goejanverwellesluis, maar de revolutie was toen niet daadwerkelijk doorgezet. Sterker nog, Wilhelmina’s broer, de koning van Pruisen, stuurde een leger van 20.000 man om de Oranjes weer in het zadel te helpen. Duizenden mensen moesten vluchten voor de terreur van de contrarevolutie. Maar in 1795 was het dankzij de hulp van Napoleon toch zo ver. Oranje exit en Patriotten aan het bewind.
Voor Nederlandse begrippen toch een bijzondere gebeurtenis. Bijna on-Hollands. Daar zou best wel wat meer aandacht aan kunnen worden besteed. Dan zou er misschien tegelijk wat meer ingegaan kunnen worden op één van de aanjagers van de patriottische beweging, te weten: Jacobus Bellamy. Dat laatste is niet zo moeilijk, want er is een prima biografie over hem geschreven door Loe Schout: Jacobus Bellamy alias Zelandus – Dichter en patriot in opstandige tijden (1757-1786). (1)
Van bakkersknecht tot student theologie
Jacobus is een Zeeuw, geboren in Vlissingen. Als 12-jarige werkt hij als bakkersknecht. Op zijn veertiende schrijft hij, soms onder werktijd, gedichtjes. In 1777 wordt van de twintiger bij toeval zijn schrijftalent ontdekt en krijgt hij een beurs om in Utrecht theologie te studeren.
Vanaf 1781 timmert Jacobus aan de weg met diverse gedichten onder het pseudoniem Zelandus. Hij roept op tot solidariteit met de Amerikanen die dan tegen de Engelsen voor hun onafhankelijkheid vechten. En hij komt in het kamp van de radicale democraten onder leiding van Joan Derk van der Capellen. Intussen is hij hopeloos verliefd op Fransje, een meisje uit Vlissingen dat niet met hem mag omgaan, omdat hij niet van ‘haar stand’ zou zijn. Ook voor haar schrijft Jacobus gedichten.
Burgerbewapening
In zijn politieke gedichten laat hij geen enkele twijfel bestaan over zijn gezindheid. Geen prins, hoe groot, hoe goed hij zij – Mag in een vrije maatschappij – Naar willekeur regeren!. En Geen vorst moet hier de scepter zwaaien! – Alleen een slaaf wordt door diens glans bekoord – In dit beroemd en zalig oord – Moet Vrijheidsstandaard waaien!
Hij roept daartoe op de burgers te bewapenen in vrijkorpsen. Zijn faam als dichter verspreidt zich over heel Nederland. Ook de bekende en vrijheidslievende schrijfsters Aagje Deken en Betje Wolff zijn zeer van hem gecharmeerd. De radicale voorman der patriotten Quint Ondaatje trekt bij hem in zijn Utrechtse woning. Buiten paradeert tot zijn grote genoegen het eerste vrijkorps Pro Patria.
Steeds zieker
Bellamy verwaarloost zijn theologiestudie en misschien ook wel zijn gezondheid. Hij lijdt al jaren aan jicht en dat wordt erger. In de winter van 1785-1786 bezoekt hij nog wel zijn moeder en geliefde Fransje in Vlissingen, maar in de ochtend van 11 maart 1786 om 00.40 uur overlijdt de dan slechts 28-jarige Jacobus Bellamy.
De Oprechte Nederlandsche Courant schrijft: Nederland is beroofd van een boven alle lof verheven oprechte vaderlandse dichter; hij is gestorven, maar de vruchten van zijn dichtvermogens, de Gezangen van Zelandus, zullen altijd bij ware vaderlanders en vrijheidsminnaars in een gezegende nagedachtenis blijven.
Voorspel en proeftuin
De rest is geschiedenis. De mislukte revolutie van 1787, de aanhouding van Wilhelmina, de invasie van de Pruisen, de vlucht van tienduizenden patriotten (waaronder Aagje Deken en Betje Wolff) naar Frankrijk, de hulp van Napoleon, de revolutie van 1795, de Bataafsche Republiek van 1795 tot 1813. Loe Schout: De Bataafsche revolutie en republiek zouden niet mogelijk zijn geweest zonder het voorspel en de proeftuin van de patriottenstrijd van 1780 tot 1787. (...) En het was Jacobus Bellamy, de jonge dichter, schrijver, criticus en patriot uit Vlissingen die aan de wieg en in het brandpunt van deze opstand stond en luid riep dat het tijd was voor verandering, vernieuwing en bovenal vrijheid.
(1) Loe Schout, Jacobus Bellamy alias Zelandus - Dichter en patriot in opstandige tijden (1757-1786). Te bestellen bij de boekhandel, 19,50 euro.
