Sociaal akkoord

Strijd tussen marktfundamentalisme en solidariteit nog niet gestreden

Tot 3 december raadplegen de vakcentrales hun leden over het onlangs met de regering afgesloten sociaal akkoord. De FNV organiseert daarbij zelfs een ledenreferendum. De leiding van de vakbeweging legt het akkoord voor met een positief advies. Ook als een meerderheid van de achterban instemt met de gemaakte afspraken, dan is de sociale rust nog niet verzekerd.

Dit voorjaar koos het kabinet Balkenende II voor een 'ramkoers'. Er werden harde ingrepen in de sociale zekerheid aangekondigd. De bestaande regelingen bij arbeidsongeschiktheid (WAO), werkloosheid (WW) en pensioen (onder meer VUT) zouden stevig worden aangepakt. In combinatie met bezuinigingen op zorg en onderwijs, leek er een kille wind te gaan waaien in Nederland.

Het kabinet stelde zich op een onmiskenbaar neoliberaal standpunt. Met een heilig geloof in de vrije markt, waar elk individu zijn eigen zaakjes maar moet regelen. Ieder voor zich en niemand voor ons allen. Eigen verantwoordelijkheid eerst. Een voor de Nederlandse polder ongekende vorm van marktfundamentalisme. CDA, VVD en D66 achtten de tijd rijp voor de bijl aan de wortels van de collectieve voorzieningen en de solidariteit.

Het gegeven dat niet iedereen gelijke kansen en mogelijkheden heeft op die vrije markt werd uit het oog verloren. Het maakt nogal een verschil of je een gehandicapte bejaarde bent uit de Schilderswijk of een geslaagde zakenman uit de Vogelwijk.

Het kabinet had ook geen oog voor eventuele reacties op haar plannen vanuit de samenleving: Zalm zou wel zwaaien naar de demonstranten op het Malieveld. Erg veel verzet werd kennelijk niet verwacht. In de zomer werd er nog een schepje bovenop gedaan. De regering overwoog CAO's met loonsverhogingen niet langer algemeen verbindend te verklaren. De vakbeweging werd geschoffeerd en in haar bestaansrecht bedreigd. Van een open dialoog was geen sprake meer.

Slagkracht

De vakbeweging bleek wél over slagkracht te beschikken. Op 2 oktober liepen honderdduizenden in Amsterdam te hoop tegen het kabinetsbeleid. Rond die datum vonden er tientallen stakingen, demonstraties en manifestaties plaats. Daarnaast kwamen instellingen in het geweer tegen de kaalslag in de zorg voor ouderen en gehandicapten. Scholen protesteerden tegen de bezuinigingen op het onderwijs. Bewoners én woningbouwverenigingen keerden zich tegen verplicht gestelde huurverhogingen.

Verzet was er ook tijdens het Nederlands Sociaal Forum (NSF) dat op 26, 27 en 28 november in de Beurs van Berlage in Amsterdam werd gehouden. De toekomst van de sociale zekerheid stond daar prominent op de agenda. In meer dan 100 workshops en seminars bogen 4.000 deelnemers zich over de meest wenselijke inrichting van de maatschappij.

Een groot deel van de Nederlandse bevolking bleek wél te hechten aan goede sociale voorzieningen. Enquêtes lieten zien dat ruim 70 procent zich afwendde van de politiek van Balkenende, Zalm en De Graaf. Men keerde zich massaal tegen een beleid dat leidt tot private rijkdom en publieke armoede. Een recent onderzoek van het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) onderstreepte dit. Daaruit blijkt dat er niet alleen brede steun is voor een fatsoenlijke zorg voor ouderen en gehandicapten, vangnetten voor zieken en werklozen, goed onderwijs voor de jeugd. Een grote meerderheid is ook bereid zelf bij te dragen en te investeren in collectieve voorzieningen. En men bleek wél bereid voor de solidariteit de straat op te gaan.

Het kabinet moest bakzeil halen. De verslechtering van de WAO, de WW en de Pensioenregelingen is grotendeels of in ieder geval voorlopig van tafel. Ook de nullijn voor de lonen en het niet meer verbindend verklaren van CAO's zijn ingetrokken. De acties zijn dus niet voor niets geweest.

Kanttekeningen

Toch zijn er wel wat kanttekeningen te maken. Bij het prepensioen blijft de fiscale ondersteuning van werknemers jonger dan 55 jaar geschrapt. Bij de WAO komt een deel van de premie voor rekening van de werknemers en ongeveer de helft van de WAO'ers wordt geconfronteerd met strengere (her)keuringen. Wat er met de WW gaat gebeuren is nog helemaal onduidelijk: die kwestie is doorgeschoven naar de SER. Bovendien zijn de stijgingen van de huren, de kosten voor onderwijs en de gemeentelijke belastingen níet van de baan. Evenmin als de uitbreiding van de eigen risico's in de zorg. Daar komt nog bij dat de inkomenspositie van AOW'ers en mensen in de bijstand relatief verslechtert: zo'n 2 miljoen ouderen en uitkeringsgerechtigden lopen de kans in financiële problemen te geraken. Ten opzichte van de bestaande situatie vindt er wel degelijk enige achteruitgang plaats. Niet zo veel als dreigde, maar toch…

Daarbij komt dat het kabinet zijn koers niet wezenlijk heeft bijgesteld. In een commentaar in NRC Handelsblad van 12 november 2004 op het sociaal akkoord stelt Paul van der Heijden, kroonlid van de SER en hoogleraar arbeidsrecht: "De hervormingsagenda is in het akkoord overeind gebleven. In de sociale zekerheid zijn nu de werknemersverzekeringen vernieuwd. De ziektewet was al geprivatiseerd. De ijzeren trend van individualisering krijgt de overhand." Hij wijst er op dat veel mensen helemaal geen problemen hebben met collectieve regelingen, maar steeds meer gedwongen worden te puzzelen op hun pensioen, prepensioen, de kinderopvang of aanvullende ziektekosten. Hij meent "We moeten zorgen dat het cement dat we de afgelopen vijftig jaar in de verzorgingsstaat hebben aangebracht, niet verbrokkelt." En als we dat niet doen dan vreest hij dat we afglijden naar een 'vechtmaatschappij'.

De komende week zal op vakbondsbijeenkomsten flink gediscussieerd worden over het sociaal akkoord. Het lijkt noodzakelijk. De strijd tussen marktfundamentalisme en solidariteit is nog niet gestreden.

Rob Lubbersen
(Lid van de Haagse afdeling van Keer Het Tij)

29 november 2004