Voor en na '2 oktober' - enkele impressies

Vakbondsleden zijn protestbereid

Nooit verwacht dat FNV-voorzitter De Waal, na in 1997 samen met zijn ondernemerspartner voor het poldermodel beloond te zijn met de prestigieuze Carl Bartelsmann prijs, zich nog eens als een trotse volksheld zou gedragen. Hij en andere bondsleiders zouden zich moeten schamen jarenlang de mobilisatie van de ledenbasis te hebben nagelaten. Want Amsterdam 2 oktober 2004 rechtvaardigt in ieder geval één conclusie: vakbondsleden zijn protestbereid.
  1. Kort voor de massale demonstratie schreven we in het blad Solidariteit dat de afgekondigde 'hete herfst' niet stond "in het teken van herleving van de strijd, maar van herovering van het overleg". Pas wanneer de FNV koerst op de val van het kabinet en de werkgevers dwingt uit de schaduw van Zalm en De Geus te komen, breekt zij met de lange traditie van 'constructieve samenwerking' met staat en ondernemers.

  2. De komende stakingen in verschillende sectoren worden een vuurproef voor de FNV-bonden (en voor de samenwerking met CNV en MHP). Ook na 300.000 demonstranten staan ze nog steeds met de rug tegen de muur en zijn de eisen over het prepensioen enzovoort niet eens defensief te noemen. Terwijl velen naar de Dam en het Museumplein kwamen uit een besef van 'nu of nooit', gaan de acties tot nu toe om minder verslechteringen.

  3. Voor zover dat te beoordelen is, leek op 2 oktober de woede van velen een breder terrein te bestrijken dan wat gewoonlijk sociaal-economische kwesties worden genoemd. Van huiszoekingen bij werklozen, via privatisering van de kunsten en uitzetting van vluchtelingen, tot de oorlog in Irak. Gevreesd mag worden dat de bedrijfsacties hierover zullen zwijgen. Voor het beoogde referendum geldt deze versmalling, namelijk alleen het prepensioen, nog veel sterker. Het kabinet zal zich daaraan niet storen, een reden te meer binnen en buiten de vakbonden in de volle breedte het beleid aan te vallen.

  4. Tegen de achtergrond van de kortstondige, massale gekte rond de dood van de heren Fortuyn en Hazes, zou het verrassend krachtige volksprotest wel eens kwetsbaar kunnen zijn. Sterker nog, het succes stelt nieuwe problemen. De actiestilte sinds 1991, toen een deel van de 250.000 mensen zelfs het podium op het Malieveld bestormden, was het gevolg van de rimpelloze doorvoering van verslechteringen van de Ziektewet en WAO. Hoe valt er nu wel wat te halen? Via een bekering van het CDA in de Tweede Kamer, waar de vakcentrales hun hoop op gevestigd hebben. Een opstand in de Eerste Kamer? De goede raad van een referendum? Of toch opnieuw een reparatiepoging in de CAO's?

  5. En wat is er te halen? Het laatste bastion van de bonden, de CAO-reparatie, leidt per definitie tot beperkte resultaten. Zonder effect voor degenen die niet onder een cao vallen, is daarnaast slechts een klein deel van de verslechteringen te neutraliseren. Bovendien zijn CAO-onderhandelingen herschikkingen van gelden binnen een financiële ruimte die door de bonden heel bescheiden gehouden is. Moet dan in zee gegaan worden met een bemiddeling die nooit meer dan een compromis kan opleveren? Tussen A en B die beide een achteruitgang inhouden?

  6. Ter linkerzijde van de Partij van de Arbeid - met Bos op zoek naar een draagvlak voor een andere vorm van bezuinigen op de restjes van de verzorgingsstaat - leeft terecht enthousiasme over de gebleken mobilisatiekracht van de vakbeweging. Zeker na de zeperd van het najaarsakkoord van nog geen jaar geleden, toen een kleine meerderheid van de leden instemde met de 'nullijn'. En zo hun laatste kracht, namelijk onderhandelen, te grabbel gooiden. Weliswaar sluimerde er al enige tijd een kentering, de omslag is snel gekomen. In de wetenschap dat op de korte termijn - ook niet door een kabinet-Bos - het neoliberalisme de nek wordt omgedraaid, zal dus ons uithoudingsvermogen getest worden.

  7. De Waal en zijn collega's lijken te hopen op een snel deelsucces om daarna de rode konen af te schminken. Wanneer 2 oktober een eenmalig hoogtepunt was, zullen hun kansen toenemen. Graag zouden we de geschiedenis niet aan onze kant willen hebben en ons ernstig vergissen. De volgende stap zou dan zijn de terugtocht stoppen en offensieve mensvriendelijke eisen stellen. Op het klassieke terrein van de vakbeweging is dat een herleving van de arbeidstijdverkorting. Want met al dat gedoe over de kleinkinderen van Zalm, raakt uit beeld dat alleen al de geregistreerde werkloosheid bijna een half miljoen mensen telt, waarvan ruim een kwart jonger is dan 25 jaar.

Hans Boot (hoofdredacteur Solidariteit, blad voor een strijdbare vakbeweging, www.solidariteit.nl)
[Gepubliceerd in Ravage, 15 oktober 2004]