Steeds meer werkende armen in Nederland Armoede, ook bij mensen met een baan Rob Gerretsen, 10 juli 2005 De sociale verschillen in de maatschappij worden groter. Tegenover de grootverdieners in het bedrijfsleven en geprivatiseerde instellingen - zoals de energiebedrijven en de verzorging - staat een steeds grotere groep mensen, die het hoofd nauwelijks of niet meer boven water kan houden. Het aantal miljonairs in Nederland is vorig jaar weer toegenomen (op dit moment zijn er al meer dan honderdduizend), de salarissen van topmanagers schieten omhoog en tegelijkertijd doen steeds meer mensen een beroep op de schuldhulpverlening. Of zij worden afhankelijk van gratis uitgedeelde voedselpakketten of kloppen weer - net als in vroeger eeuwen - aan bij de kerken en het Rode Kruis. Charitatieve fondsen met echte jonkheren en regenten draaien overuren. Volgens het Sociaal en Cultureel Planbureau leven in Nederland 636.000 mensen op de armoedegrens die op 800 euro netto per maand ligt. Het aantal huishoudens met een baan dat langdurig een inkomen rond het minimum heeft, is sinds 1990 verdubbeld tot 250.000. Eén op de acht kinderen in ons land leeft op of onder de armoedegrens. Dat zijn er 372.000 in totaal. In juni is de eerste Amsterdamse voedselbank geopend in Zuidoost. Werkende onderklasse Dat vrouwen in veel gevallen ernstiger het slachtoffer zijn dan mannen, constateert ook Saskia Stuiveling, president van de Algemene Rekenkamer. Dat instituut controleert het beleid van de ministeries. Stuiveling ziet dat in beleid en begrotingen "de helft van de samenleving uit beeld is". Ook als vrouwen werk hebben, verdienen ze gemiddeld een stuk minder dan mannen. Een half miljoen 65-plussers moet het doen met alleen een AOW-uitkering en iedereen kan weten hoe weinig dat is. De ouderenbonden vrezen de gevolgen van de nieuwe ziektekostenwet voor deze groep. Een kwart van de mensen in Nederland gaat niet op vakantie en een derde gebruikt het vakantiegeld niet voor vakantie, maar om schulden en rekeningen te betalen, omdat ze voortdurend rood staan. Vroeger dachten we bij armoede vooral aan werkloosheid. Dat klopt nog steeds, want onder de groep werklozen is de armoede groot. En dat wordt zeker niet beter na de 'hervorming' (anderen spreken van afbraak) van de WW en de WAO. Maar er zijn nu ook steeds meer mensen die wel werk hebben, maar toch arm zijn. Een werkende onderklasse is aan het ontstaan. Hoe komt dat dan? Tegenwoordig is toch het motto dat er niemand 'aan de kant' mag blijven? Armoedeval Armoede is een complex probleem dat met veel verhoudingen in deze maatschappij te maken heeft. Zo ook de armoede van mensen met een baan. Door de voortdurend zeer hoge werkloosheid sinds de jaren zeventig en het neoliberale regeringsbeleid zijn de lonen - net als de uitkeringen - achtergebleven en is de koopkracht van het wettelijk minimumloon ernstig uitgehold. De lonen blijven achter bij de prijsstijgingen. Veel mensen, voor het overgrote deel vrouwen, hebben slechts een deeltijdbaan, waarmee ze niet of nauwelijks genoeg verdienen om van rond te kunnen komen. Bovendien is de arbeidsmarkt sterk geflexibiliseerd en hebben veel mensen tijdelijke of onregelmatige, onzekere en vaak kleine arbeidscontracten gekregen. 'Draaideurbanen' zijn het vaak. En dan hebben nog lang niet alle aspecten van armoede bekeken. Denk bijvoorbeeld maar aan de Bolkesteinrichtlijn, waardoor de arbeidsvoorwaarden in Europa in een negatieve spiraal dreigen te komen. Niet alleen werknemers, maar ook kleine zelfstandigen lopen een risico om onder het bestaansminimum terecht te komen. Ook de mensen met een gesubsidieerde baan kunnen we wel voor een groot deel onder de 'werkende armen' rekenen. En dat geldt zeker voor de mensen die pas korte tijd op een gesubsidieerde baan zitten en noodgedwongen deeltijdwerk hebben. De tijd van de Banenpool en Melkertbanen met mogelijk uiteindelijk een loon tot 120 procent van het wettelijk minimumloon, was al geen vetpot, maar een huidige WWB-baan stelt financieel helemaal niets voor (Wet Werk en Bijstand, 1 januari 2004 ingevoerd). De FNV meldt dat de gemeenten er door deze wet meer belang bij hebben mensen uit de bijstand te schoppen naar slecht betaalde kleine baantjes. Die mensen krijgen vaak met de beruchte 'armoedeval' te maken. Achterkant van de droom De situatie van steeds meer werkende armen is niet uniek voor Nederland, ook niet als we alleen kijken naar de rijke geïndustrialiseerde landen. In de Verenigde Staten groeit het aantal Derde Wereldachtige 'sweatshops', waar mensen (al dan niet illegaal) lange werkweken maken voor heel weinig geld. Door de lage lonen, de zeer dure huizen en de afbraak van sociale voorzieningen moeten heel wat Amerikanen er meer dan één baan op na houden. Barbara Ehrenreich heeft dat zelf uitgeprobeerd en er een boek over geschreven dat in zestien talen is vertaald en nu gelukkig ook in het Nederlands beschikbaar is. (De Achterkant van de Amerikaanse droom, uitgeverij Atlas, prijs 19 euro 90.) De koopkracht van de minima in de VS is ongeveer weer terug op het niveau van 1950 en het hoeft dus niet te verbazen dat een kwart van de Amerikanen in armoede leeft. Helaas denken nog veel Amerikanen dat dit hun eigen schuld is, al zijn zij tegelijk ook optimistisch en solidair. Onder de armen zijn heel veel alleenstaande moeders te vinden sinds Clinton vier miljoen vrouwen uit de bijstand gooide. Maar ook mensen met een fulltime baan kunnen dakloos zijn. Ehrenreich zou bij de supermarktketen Wal-Mart vijfduizend jaar moeten werken voor het jaarsalaris van haar hoogste baas. Zo'n acht miljoen Amerikanen hebben noodgedwongen twee banen! Miljoenen wonen in een auto of een camper. En dan praten we nog niet over de miljoenen Amerikanen die in de geprivatiseerde gevangenisindustrie moeten zien te overleven. Er is geen reden om in onze maatschappij dergelijke schrikbarende armoede, uitzichtloosheid en vernederingen te accepteren. De Raad van Kerken heeft stevige kritiek geleverd op het armoedebeleid van het kabinet. De arbeidsproductiviteit is hoog genoeg om iedereen een fatsoenlijk bestaan te garanderen zonder armoede. Maar dat zal niet vanzelf gebeuren. Dat moeten we wel willen. Eerder verschenen in miniMaat van juli 2005, het blad dat uitgegeven wordt door de ondernemingsraad van Maatwerk WIW/WWB in Amsterdam.