Wisconsin in Israël - Workers Advice Center Een baan voor een enkeling Assaf Adiv *) Onder de naam "Uit het hart" is in Israël met ingang van 1 augustus het Amerikaanse Wisconsin model ingevoerd. Officieel worden daarmee werklozen omgevormd van bijstandsleger naar arbeidsreserveleger, oftewel van 'welfare' naar 'workfare': begeleiding van uitkering naar werk. In werkelijkheid gaat het om een bezuinigingsmaatregel die de welvaartstaat omvormt naar een 'moderne' staat met geprivatiseerde sociale voorzieningen en verminderde uitgaven die werklozen en armen straffen. In verhouding met de meeste Westerse landen kent Israël veel mensen met een bijstandsuitkering. Indien banen voor handen waren, zou het zeker zinvol zijn werklozen te mobiliseren en tot arbeiders te vormen. Het probleem echter is dat er geen banen zijn. Om Wisconsin in Israël mogelijk te maken, worden duizenden mensen uit de statistieken geschrapt zonder dat daar banen tegenover staan. Geen werk Even ter oriëntatie. In het jaarlijkse Armoederapport, 9 augustus 2005, telt Israël van de westerse landen het grootste aantal kinderen onder de armoedegrens (= de helft van het gemiddelde inkomen). Zelfs bij een bijstandsuitkering geldt dat voor een derde van de kinderen (714.000). Op de tweede plaats staan overigens de Verenigde Staten (27 procent). Net als veel andere goederen en ideeën met het label "made in America" zal het Wisconsin model de armoede verergeren. Met de komst van de tweede regering Sharon, in samenwerking met de neoliberale Shinuipartij, was de tijd rijp voor Wisconsin. The Knesset keurde in 2003 het plan goed. Het paste prima bij de hervormingen van de toenmalige minister van Financiën Netanyahu. De kern daarvan bestond uit: privatisering (havens, pensioenen, telecom, enzovoort) en bezuinigingen op sociale uitkeringen (werklozen, gehandicapten, éénoudergezinnen en gezinnen met kinderen). Gedurende de beginperiode werden reeds 17.000 van de 160.000 bijstandsontvangers getroffen door deze maatregelen. Sinds de invoering in 1982 van de bijstandsregeling is het aantal uitkeringsgerechtigden gestegen van minder dan 10.000 naar meer dan 158.000. Hoe komt dat? Ook Israël heeft zich gevoegd in de globalisering, heeft beschermende tariefmaatregelen afgeschaft, overheidsbedrijven geprivatiseerd, arbeidsintensieve bedrijven gereorganiseerd, de hi-tech industrie omarmd en last but not least migrantarbeiders binnengehaald. Werkloosheid was het resultaat, maar de maatregelen werden omarmd door het nationale en internationale kapitaal. Daarbij werden de sociale uitkeringen gebruikt om sociale vrede te kopen. Vóór de hervormingen van Netanyahu begonnen, ontving een gezin met twee kinderen ongeveer 554 euro steun, plus toeslagen voor het aantal kinderen. Nu is dat 170 euro en is de kinderbijslag gemaximeerd op 26 euro per kind. En dan te weten dat een inkomen van 1.038 euro nodig is om rond te komen. De prikkel om te gaan werken is erg sterk. Dat er echter weinig mensen uit de bijstand naar werk doorstromen, heeft veel te maken met het gebrek aan banen. Bezuinigingsdoel Het Wisconsin programma is een proef voor twee jaar in vier regio's, waarbij 30 procent van de doelgroepen uit Arabieren en 20 procent uit nieuwe immigranten bestaat. Het wordt uitgevoerd door vier bedrijven die de aanbesteding hebben gewonnen. Een voorwaarde daarbij was dat ieder Israëlisch bedrijf moest samenwerken met een buitenlands bedrijf dat reeds in eigen land ervaring had. In totaal is ongeveer 17 miljoen euro uitgetrokken. Iedere deelnemer verblijft tussen de dertig en veertig uur per week in een centrum, waar hij of zij advies, training en vacatures krijgt aangeboden. Wordt geen werk gevonden, dan kan de adviseur fulltime onbetaald werk opdragen (bijvoorbeeld in een ziekenhuis). Van dat alles moet de 'cliënt' verslag uitbrengen. Alleen wanneer keurig wordt meegewerkt, blijft de uitkering gehandhaafd (187 euro per maand). Het Wisconsin model faalt om drie redenen. 1. Het ontbreekt aan middelen om banen te creëren. De toename van het aantal banen voor lager opgeleiden is nul. Alleen al in de afgelopen julimaand verdwenen bij Delta (de grootste textielproducent) meer dan 500 banen, ging Club Market (de derde grootste supermarkt) failliet, met als gevolg dat ook bij toeleveranciers honderden ontslagen vielen; over het lot van de 3.500 arbeiders bij Club Market bestaat onzekerheid. In de sector waar uitsluitend Arabische Israëliërs werken, zoals de bouw en landbouw en textiel, zijn bij de laatste sector in tien jaar tijd 23.000 banen verdwenen. In de bouw worden de Arabische arbeiders verdrongen door migranten; tussen 1995 en 2000 zijn 35.000 Israëlische arbeiders (voor het merendeel Arabieren) ingeruild voor migranten in de bouw. Ook in het andere vuile, zware en moeilijke werk dat eerst alleen toegankelijk was voor de Israëlische Arabieren zijn zij vervangen door migrantarbeiders. 2. Het project wordt meer beoordeeld op de te bereiken bezuinigingen dan op het aan het werk brengen van mensen of verhogen van de levensstandaard van uitkeringsgerechtigden. Om die reden wordt het nu al als een succes beschouwd. De werkelijkheid is dat: velen die opgeroepen zijn, afvallen of niet zijn komen opdagen. Het Ministerie van Financiën gaat ervan uit dat eenderde van de langdurig werklozen werkloosheid suggereert, omdat ze onofficiële baantjes hebben of niet willen werken. Ze zien af van de uitkering, omdat het Wisconsin project vereist dat ze dertig tot veertig uur aanwezig zijn; anderen zich verzetten en niet doen wat er gevraagd wordt; ze krijgen dan een strafkorting van twee maanden per weigering; enkelen een baan vinden. Daar komt het volgende bij. Als de bedrijven die de Wisconsin centra beheren minder investeren in hun dienstverlening - bijvoorbeeld dagopvang, zodat ook ouders van kleine kinderen kunnen werken - houden ze meer over van hun budget. De aanbesteding is gewonnen door bedrijven die vooral lagere kosten en grotere besparingen benadrukten. Daarnaast is de druk groot om snel resultaat te behalen. De exploiterende bedrijven krijgen pas betaald, als er binnen zeven maanden een besparing is van 35 procent. Kortom, de winsten stijgen naarmate meer uitkeringen niet uitgekeerd worden. Hierdoor staan de belangen van de bedrijven en de deelnemers tegenover elkaar. Om deze belangenstrijd, voor de schijn althans, weg te nemen, is er een bonussysteem voor de exploitanten bedacht. Voor iedere deelnemer die langer dan zes maanden een vaste baan behoudt, wordt een bonus van 40 procent uitgekeerd. Het kan ook anders. Het Workers Advice Center voert zelf ook sinds een jaar of drie een programma uit in de Arabische sector: "a job to win". Uitgangspunt is dat werkloosheid en uitkeringsafhankelijkheid een sociaal vergif zijn. Het WAC helpt met succes mensen terug te keren naar betaald werk voor een fatsoenlijk inkomen en met behulp van sociale uitkeringen. 3. Wisconsin helpt de arbeidsmarkt open te breken. In een persbericht van 12 januari 2004 zei de minister van Industrie: "het doel van vrijwilligerswerk is het bijbrengen van werkdiscipline". Vanuit die visie kan het project mensen vrijwilligerswerk opleggen. Daarmee worden reguliere banen overbodig gemaakt en verdrongen. Stormachtig begin Op 2 augustus 2005, bij het begin van het programma in Nazareth, braken rellen uit. Het gevolg was schade aan de kantoren en een vertraging van een week. De rellen waren het resultaat van de frustraties over de gebrekkige samenwerking tussen de reguliere arbeidsbureaus en de Wisconsin bedrijven. De ambtenaren werken niet aktief mee. Als er met het programma succes geboekt wordt, worden de arbeidsbureau's overbodig. De verkeerde doelgroep, verkeerde of te laat verstrekte gegevens zorgden er voor dat er weinig tijd was om goed voorbereid de campagne te starten. Bij de problemen onder de Arabische Israëliërs speelt de cultuur volgens Asma Agbarieh, medewerker WAC, een belangrijke rol. Voor de grote veranderingen bij de sociale uitkeringen waren alleen de vaders verplicht zich één maal per week te melden bij het arbeidsbureau. Daarna werden vrouwen met kinderen ouder dan twee jaar gedwongen zich te melden en in te schrijven. Dat is een moeilijke opgave, omdat in Jeruzalem de wachttijden vaak lang zijn (soms vier tot vijf uur) en faciliteiten ontbreken (op straat wachten). Met de zorg voor kleine kinderen is dat een onmogelijke opgave. Slechts 17 procent van de Arabisch Israëlische vrouwen werkt (bij de Joodse vrouwen 50 procent). Dit komt, omdat er geen werk is en bovendien de Arabische samenleving neerkijkt op werkende vrouwen. Met Wisconsin moeten ook zij zich melden en de verplichte dertig tot veertig uur meedoen. Het is niet waarschijnlijk dat ze werk vinden, behalve onbetaald in ziekenhuizen en ander vrijwilligerswerk. Ook als alle randvoorwaarden voor de vrouwen, zoals dagopvang en faciliteiten om de kinderen te verzorgen, aangeboden worden, blijft de afkeuring door mannen een probleem. Deze houding moet veranderen, maar dat zal niet gebeuren door de Amerikaanse shocktherapie. "Onze zorg is", zegt Agbarieh, "dat gezinnen, waarin de vader geen werk kan vinden of verrichten, zelfs dat kleine beetje sociale uitkering dat tegenwoordig overblijft, gaan verliezen. In plaats van werk, wordt nieuwe armoede gecreëerd." *) Landelijk coördinator Workers Advice Center. Verschijnt in het september nummer van Challenge (2005) - zie ook de webstek van Challenge Vertaling: Ab de Wildt.