Het helpt, het is eerlijk en het is werkbaar

Beginleeftijd AOW kan en moet omlaag

Rob Gerretsen 1

Het is crisis. De Amerikaanse vice-president Biden zei onlangs: "De problemen zijn groter dan we dachten en het wordt nog erger." Alom worden vergelijkingen gemaakt met de Grote Depressie van de jaren dertig van de vorige eeuw. Een tijd van grote en lange crisis, met verschrikkelijke werkloosheid en armoede, van betuttelend stempelen. Een tijd met massale vernietiging van kostbaar voedsel vanwege de 'overproductie'. Een tijd van arbeidersstrijd en opkomend fascisme.

Het is nog lang niet zeker of de huidige recessie of depressie even erg zal worden als die van de jaren dertig en even lang zal duren. Toen daalde de industriële productie met de helft in de twee grootste industriestaten van dat moment, de Verenigde Staten en Duitsland, en werd bijna een derde van de arbeiders werkloos. Overigens was de recessie in die landen al voor de beurskrach van oktober 1929 ingezet. Dat was ernstig, want de Verenigde Staten waren in die tijd goed voor de helft van de industriële wereldproductie. Ondanks de New Deal van de jaren dertig was de Amerikaanse regering niet in staat een einde aan de crisis te maken. Volgens de econoom J.K. Galbraith kwam dat einde pas met de mobilisaties van de jaren veertig.

Ongecontroleerde steun

De kredietcrisis heeft snel de 'reële' economie geraakt en de echte en voorspelde werkloosheidscijfers voor dit jaar en volgende jaren vliegen je om de oren. Door de recessie worden ook de overheidsfinanciën geraakt, want het begrotingstekort en de staatsschuld dreigen snel op te lopen.
Overal worden discussies gevoerd over hoe de crisis het best en snelst bestreden kan worden. Zoals altijd proberen de werkgevers en de regering de kosten van de crisis af te wentelen op de 'gewone man', dat wil zeggen op de mensen die juist niet de crisis veroorzaakt hebben. Tegelijkertijd worden honderden miljarden belastinggeld gegeven aan banken en bedrijven die de crisis hebben veroorzaakt. En dat dan zonder deze instellingen daadwerkelijk te nationaliseren en onder democratische controle te brengen. Dat is een recept voor nieuwe drama's in de nabije toekomst. Intussen gaat het uitdelen van bonussen schaamteloos door.

Ouderenwerkloosheid

Eén van de kwesties die al langere tijd in discussie was - in verband met de 'dreigende vergrijzing' - is de leeftijdverhoging en de economische draagkracht van de AOW. Die discussie wordt nieuw leven in geblazen nu de pensioenfondsen die zo'n zeshonderd miljard euro beheren, vele miljarden van onze premies hebben verkwanseld in louche financiële constructies, samen met criminele speculanten en incompetente bankdirecties.
Dat roept veel vragen op. Moeten we straks doorwerken tot 67 jaar, omdat het anders allemaal 'onbetaalbaar' wordt? Moet die leeftijd langzaam omhoog? Hoe waardevast blijft de AOW, als de pensioenen niet meer geïndexeerd worden? Hoeveel zijn de pensioenen al gedaald door de omschakeling van eindloon naar middelloon? En moeten de lonen lange jaren op de nullijn? De AOW-uitkering is al zo laag, moet die nog verder dalen? Moeten we onze collega's van de post (TNT) achterna?
Helaas wordt binnen de vakbeweging over dit soort vragen veel te weinig met de leden gediscussieerd en krijgen de chantage en paniekverhalen onvoldoende weerwerk. Er zijn namelijk redenen genoeg om de AOW-leeftijd te verlagen in plaats van te verhogen. Helaas zijn de bestuurders van CNV en MHP al door de bocht gegaan. Zij vinden een verhoging 'bespreekbaar'. Hun benadering is hypocriet, omdat ouderen nog steeds vaak als eersten ontslagen worden en het moeilijkst weer aan het werk komen. Twee van de drie mannen tussen 60 en 65 jaar werken al niet meer, bij vrouwen is dat aantal nog hoger. Tegenover CNV en MHP pleit hoogleraar openbare financiën aan de Universiteit van Tilburg, H. Verbon, juist voor de verlaging van de ingangsleeftijd van de AOW. En het Centraal Planbureau waarschuwt tegen een daling van de lonen, directeur Teulings zegt: "De lonen zijn al fors gematigd, te veel druk op extra loonmatiging is onverstandig."

Toegenomen werkbelasting

Uitgangspunt bij alle voorstellen voor de bestrijding van de (gevolgen van de) crisis moet zijn: Laat de rijken de crisis betalen. De crisis is immers veroorzaakt door het kapitalisme en zijn bazen, niet door de werknemers. Eén van de belangrijke achtergronden van de huidige kredietcrisis en de recessie is juist dat in de afgelopen decennia het inkomensaandeel van de werknemers (lonen en uitkeringen) in het bruto nationaal product aanzienlijk is gedaald. Hun koopkracht werd aangevuld met leningen en schulden, maar dat was een zeepbel die nu is doorgeprikt.
Eén van de argumenten om de beginleeftijd van de AOW te verlagen, is de strijd tegen de werkloosheid. Als meer mensen eerder van hun welverdiende pensioen kunnen genieten, dan komt er meer ruimte op de arbeidsmarkt om de oplopende werkloosheid aan te pakken.
De belangrijkste reden om de AOW eerder te laten beginnen, is dat de meeste mensen de afgelopen decennia steeds harder moesten werken en dat er nog steeds veel zwaar werk bestaat. Er bestaan genoeg studies naar de toegenomen werkdruk, de gevolgen van onregelmatige diensten en nachtwerk. Er is nog steeds veel zwaar fysiek werk en ook de psychische belasting is toegenomen. Daarom zou het begin van de AOW met enkele jaren omlaag moeten. Natuurlijk met behoud van alle AOW-rechten en pensioen.
Als de AOW op het 67ste levensjaar ingaat, zoals de regering wil, dan bestaat er een grote kans dat meer ouderen ziek zullen worden. Dan gaan de kosten van de gezondheidszorg omhoog en waarschijnlijk kost dat meer dan de besparing op de AOW.

Betaalbaar

Bij de discussie over de AOW (en bij veel andere kwesties) wordt altijd de onbetaalbaarheid naar voren gebracht. Het is maar net hoe je het bekijkt. Als je de enorme verspilling van dit systeem in stand wilt houden, als je de enorme bedrijfswinsten en de superbonussen van de bankiers en managers wilt handhaven, als je wilt doorgaan met oorlogen voeren in verre landen en voor vele miljarden nieuwe bommenwerpers kopen, als je idiote metrolijnen wilt aanleggen, dan is er inderdaad geen geld. Als je ermee instemt dat er steeds meer miljonairs en miljardairs rondlopen, dan is er inderdaad geen geld.
De arbeidsproductiviteit is de afgelopen decennia gestegen en als we de economie rationeel zouden inrichten en democratisch controleren, dan zal blijken dat er geld genoeg is voor sociale maatregelen, zoals verlaging van de AOW-leeftijd en een fatsoenlijke indexering van de pensioenen. Dan zal ook blijken dat de verschillende generaties samen kunnen optrekken.

Sociale onrust

Het is altijd een kwestie van keuzes maken, ook over de vele honderden miljarden die wij ieder jaar produceren. Laten we eens beginnen hierover de discussie te voeren binnen onze bond. Maar eerst moeten we actievoeren om de bezuinigingsplannen van de regering en de werkgevers tegen te houden. Terecht waarschuwt de FNV voor grote sociale onrust. Terecht stelt Agnes Jongerius over de verhoging van de AOW-leeftijd: "De FNV is en blijft mordicus tegen. Belangrijkste redenen: het helpt niet, het is oneerlijk en het is onwerkbaar." Op de barricaden dus!

¹ Geschreven voor het blad van de Amsterdamse afdeling van ABVAKABO FNV, 23 maart 2009. (terug)