Tips voor de overgang van de afwachtende naar actieve ondernemingsraad

Medezeggenschap en recessie

Niko Manshanden 1

Sinds begin 2009 krijgen ondernemingsraden meer adviesaanvragen over reorganisaties. Door de recessie loopt de orderportefeuille niet meer vol en lijkt inkrimping onvermijdelijk, aldus de directies van menig bedrijf. Hoe kan een ondernemingsraad (OR) praktisch aan de slag gaan met de gevolgen van de recessie?

Het verschilt per bedrijf, maar over het algemeen geldt dat de positie van de OR rond financiële informatie, bedrijfseconomische analyse en meedenken in de oplossing van bedrijfsproblemen niet sterk is. Door de recessie wordt de OR gedwongen zich bezig te houden met cijfers, sociale gevolgen en product- en marktbeleid. Al langer roepen medezeggenschappers op de 'afwachtende OR' in te ruilen voor een 'actieve OR'. Meer dan ooit heeft de OR de kans zich vooraf te richten op verbeteringen en maatregelen. Een eerste stap kan een 'open brief' aan de directie zijn: "kwaliteitsaanpak kredietcrisis" (zie website FNV Bondgenoten); strekking: de OR is bezorgd over bedrijf en werkgelegenheid en wil actief meedoen.

Eigen agenda

In plaats van afwachten op de komende adviesaanvragen kan de OR met een eigen 'verbeteringsagenda' komen. Maatregelen op verschillende beleidsterreinen, omdat de recessie niet alleen de financiën raakt. Zo kent het personeelsbeleid actuele kwesties die de pijn van de recessie kunnen verzachten, met name eindelijk werk maken van een opleidingsplan voor allen. Bedrijfstakfondsen hebben geld, er is tijd. Toekomstgerichte opleidingen kunnen het bedrijf gereed maken voor een betere dienstverlening en nieuwe product/marktcombinaties. Nu investeren in mensen wordt het credo, scholen en/of omscholen voor de toekomst.
Lang niet alles is terug te voeren op de kredietcrisis. Bedrijfsproblemen bestaan al veel langer. Wat kan een OR doen? Ten eerste kan een actieve OR een bedrijfseconomische analyse maken. Hoe staan de financiën en orderportefeuille er werkelijk voor? Alle gegevens en afspraken over de liquiditeit, solvabiliteit, rentabiliteit, eigen en vreemd vermogen, afspraken over kredietverlening door de huisbankier, enzovoort dienen op tafel te komen. Dan blijkt snel dat er al langer wat aan de hand is. Gegevens als bijvoorbeeld weinig eigen vermogen, veel uitgekeerd aan de aandeelhouders, hoge salarissen voor directieleden, veel vreemd vermogen tonen een beeld van het korte termijn beleid. Naast interne activiteiten kan de OR in gesprek gaan met de huisbankier. Daarbij kan het moeilijke gedrag van banken bij kredietverlening, terwijl het bedrijf wil investeren, aan de orde worden gesteld.

Sociale innovatie

Een bedrijfseconomische analyse kan de OR niet alleen maken. Dus schakel een econoom in en zorg de komende jaren via een 'knipkaartabonnement' voor bijstand van een adviseur. De OR-instituten merken al dat cursussen wordt uitgesteld. Voorheen was een hoge werkdruk een reden om weg te blijven, maar nu is er tijd genoeg en kan de OR de cursus gebruiken om tot een 'betere organisatie' te komen. Scholing en coaching zijn subsidiabel, net als scholing voor OR-platforms. Goede ideeën kunnen het bedrijf geld opleveren, ad hoc inkrimpingen voorkomen en vakmensen behouden. Uitwisseling via een platform is waardevol.
Te bespreken zijn thema's als deeltijd-WW, gebruik van de CAO. communicatie, leidinggeven, werkoverleg, flexibilisering, beloningsverhoudingen en uitleen van personeel. Verder kan de OR nagaan welke problemen te maken hebben met de recessie en welke met al langer bestaande knelpunten. Met behulp van het idee van 'sociale innovatie' of 'slimmer werken' kunnen bedrijfsproblemen worden aangepakt. Verder kan de OR meewerken aan verbetering van de interne communicatie, de stijl van leidinggeven en het managementbeleid.
Een volgend thema is het oppoetsen van het werkoverleg van werkinstructie tot werknemersparticipatie. Een foutenanalyse van product- en productieprocessen kan daar onderdeel van zijn. De werkvloer weet wat er echt scheef zit. Verkeerd uitvoeren en leveren van orders kosten het bedrijf per jaar tonnen. Dat is terug te dringen. Schattingen geven aan dat de bedrijfstak bouw miljoenen aan zogenaamde ruis- en faalkosten verspilt. Ook de toenemende inschakeling van uitzendkrachten, zzp-ers en andere vormen van flexibilisering kosten het bedrijf geld (overdracht, fouten, verantwoording, wegblijven, enzovoort). Zoeken naar een betere verhouding 'flex' en vast personeel komt het bedrijf ten goede. Tot slot zijn inleveren van bonussen, terugdringen van topsalarissen en stoppen van beloningsregelingen waardevolle onderwerpen voor de overlegvergadering.

Dan maar meedenken

Soms rest een OR niets anders dan mee te denken met goede inkrimpingmaatregelen. Dan kan het gaan om beëindiging overwerk, wijziging ploegendienst van vijf naar drie of zelfs twee ploegen, terugdringing aantal flexkrachten (maar behoud van flexibele schil in het geval van ziekte en vakantie), planning dagen arbeidstijdverkorting en vakantie.
Vasthouden van personeel door plaatsing elders is mogelijk met een bedrijfspool (interne en externe uitleen) en detachering. Bovendien kan het aloude idee van taak- en functieverbetering nieuw leven worden in geblazen om vakmensen te behouden en jongeren in te werken.
Bij een reorganisatie en een sociaal plan, kunnen afspraken (samen met de vakbonden) worden gemaakt over flexibele werknemers, behoud van werkgelegenheid, goedgekeurde outplacementbureaus en de positie van oudere werknemers die tegen hun vroeg pensioen aanzitten maar op diverse manieren van belang voor het bedrijf kunnen zijn, enzovoort.

Tips

Wanneer een adviesaanvraag over inkrimping binnenkomt, gelden de volgende tips.

• De OR overlegt, voordat een aanvraag arriveert, over de te verwachten maatregelen. Vooraf invloed uitoefenen, werkt beter dan een 'negatief advies achteraf'.
• De OR maakt afspraken over een budget voor adviseurs en vaste begeleiding, over scholing en over samenwerking met vakbonden rond het sociaal plan.
• De OR bedingt voldoende tijd voor de behandeling van de adviesaanvraag en maakt afspraken over geheimhouding (niet naar deskundigen, vakbondsbestuurders en slechts heel beperkt naar de achterban).
• De OR bouwt een hernieuwd contact op met de achterban. Juist op maatregelen voor inkrimping en reorganisatie heeft de achterban een visie. Werknemers weten wat wel of niet werkt. In een concept advies kan de OR de tegenvoorstellen verwerken.
• De OR durft een 'negatief advies' te geven en denkt inhoudelijk en gedetailleerd mee.
• De OR brengt nooit een advies uit, voordat het sociaal plan rond is.
• De OR realiseert zich dat in de Wet op de Ondernemingsraden nergens staat dat het verboden is contact op te nemen met opdrachtgevers, leveranciers, klanten, huisbankier, investeringsmaatschappijen, aandeelhouders en andere kredietvertrekkers, kenners van de bedrijfstak, overnamekandidaten of kandidaat-directeuren.

Deze tips garanderen niks, maar stellen de ondernemingsraden wel in staat gewapend de bedrijfsproblemen te lijf te gaan.

¹ Adviseur medezeggenschap FNV Bouw (terug)