Speech 1 mei 2014 in Alkmaar

Vernieuwing van politiek en vakbeweging

Roel Berghuis

Toen Mieke Verhagen mij, namens de 1 mei organisatie, benaderde om hier te spreken, zei ik onmiddellijk 'ja'. Ik vind het leuk, ik heb een enorme geschiedenis met de eerste mei als feestdag en het scherpt bovendien mijn eigen opvatting en kijk op de wereld. Van de organisatie kreeg ik wel een boodschappenlijstje mee met vragen.

Wat is een sociaal Europa? Waar willen we naar toe met dit land? Hoe ziet ons werk er in de toekomst uit? En mag ik nog wel meedoen? Ik wil helder zijn! Het zal mij echt niet lukken om op een doorwrochte wijze hier antwoorden op te geven. Toch doe ik een bescheiden poging en zal enkele thema's duiden.

Rode vlag

Voor jullie staat overigens, een politiek partijloze man die politiek zeer betrokken is. Dat ik partijloos ben, is zeker niet altijd zo geweest. Op mijn achttiende jaar ben ik lid geworden van de Communistische Partij Nederland en opgegroeid in een communistisch nest in Beverwijk, met een trotse moeder en vader. Mijn vader hing altijd op 1 mei vanuit het doucheraam de rode vlag uit. De vlag was zo groot en lang dat ik beneden, als klein jongetje, de vlag kon aanraken. We waren het enige gezin in de straat en misschien wel in Beverwijk die een rode vlag uit het raam hing. Ik vond het wel stoer, iedereen wist waar wij woonden.

CPN

Het was in de jaren zestig en zeventig. Toen de schillenboer nog langs kwam. En de melkboer nog een portemonnee en een briefje bij de voordeur aantrof. Met mijn vader zat ik vaak in de geluidswagen, tijdens verkiezingen, om op te roepen om op de CPN (mijn vader) te stemmen. Hij kende iedereen en deed of hij iedereen kende. Colporteren met dagblad De Waarheid deden we wekelijks (als mensen aan de deur komen met collectebus, dan geef ik altijd ...) en bij de poorten van Hoogovens stonden we met de Hoogovenkrant onze waarheid te verspreiden. Er waren toen nog in de IJmond meerdere 1 mei vieringen: van de CPN, PvdA en van organisaties die daar dan weer niet bij wilden horen. Een paar jaar geleden werden de vieringen in Beverwijk/Heemskerk gehouden met alle groepen en partijen bij elkaar. Het waren leuke avonden in het café met muziekgroepen die allemaal in hun eigen ritme en stijl de Internationale speelden. Omdat er een steeds kleiner clubje de organisatie wilde doen, zijn we helaas gestopt.

GroenLinks

Maar even terug naar mijn geschiedenis met de politiek. Van 1975 tot 1990 was ik actief in de CPN. Als landelijk CPN partijbestuurder was ik een groot voorstander om de partij in GroenLinks op te laten gaan. In Beverwijk hadden wij immers al vergaande samenwerking met de PSP en de PPR. Tot zo'n vijf jaar geleden ben ik in GroenLinks actief geweest, landelijk en plaatselijk. Ik ben er uit gestapt toen GroenLinks een vreemde, libertaire koers ging varen en de vakbeweging werd gezien als een belangengroepje dat gelijk stond met bijvoorbeeld de Nederlandse fietsersbond, niks ten nadele van de fietsersbond hoor. Ik vind dat je toch als lid voor een groot deel het met de partijuitgangspunten eens moet zijn en ik kon het niet meer rijmen met mijn eigen opvattingen als vakbondsbestuurder en de thema's van de huidige tijd. En ik wil er altijd bovendien bezield en er vol voor gaan en niet een beetje. Liever partijloos dan je ergeren, zo motiveerde ik mijn besluit. De laatste jaren heb ik altijd links gestemd. Het is opvallend dat in Beverwijk D66 wel in staat is om bewogen en betrokken jongeren aan zich te binden rond het culturele café waar ik graag kom. Op deze niet-links en niet-rechtspartij zal ik mijn stem niet uitbrengen maar toch ...

FNV Vervoer

Als vakbondsbestuurder heb ik altijd zo breed mogelijk gekeken en dat zal ik als Sectorleider van Vervoer blijven doen. Onder Vervoer van FNV Bondgenoten vallen: de havens van Rotterdam en Amsterdam, de Burgerluchtvaart, Wegtransport en Logistiek, de sectoren taxi, bus, spoor en de waddenveren. Een zeer groot speelveld met enorme verschillen en ook overeenkomsten. Ik ben verantwoordelijk voor de collectieve belangenbehartiging en aan mij de taak om onder andere de samenhang tussen deze sectoren te verbeteren en mede beleid te ontwikkelen. Naar mijn stellige overtuiging moet dit gepaard gaan met een keuze vanuit de FNV om voor sterke sectoren te gaan die met eigen naam (FNV Schoonmaak, FNV Spoor, FNV Havens, FNV Tata ...) en middelen hun koers bepalen onder de vlag van de FNV.
De FNV en haar organisaties zijn tientallen jaren te veel een eenheidsworst geweest. We zijn op weg deze eenheidsworst in stukjes te snijden. De FNV en haar bonden moeten naar mijn mening vergaand in hun beleid en keuzes differentiëren. Keuzes waarbij de sterke sectoren sterker worden en de zwakke sectoren sterker worden. De FNV heeft in het algemeen het imago dat we 'tegen' zijn en dat vind ik wel een beetje een dodelijk imago. We moeten juist van de 'oplossingen' zijn. We moeten als FNV veel meer over de toekomst gaan nadenken en daarop perspectieven formuleren samen met onze leden en coalities aangaan met groeperingen en partijen. Bij onze leden ligt zo veel deskundigheid over arbeidsverhoudingen, arbeidsomstandigheden en hun vak dat we feitelijk de grootste kennisfabriek van Nederland zijn.
In onze cao's zijn we in staat afspraken te maken over het in dienst nemen van mensen die een afstand tot de arbeidsmarkt hebben. Met onze campagne Koopkracht en Echte banen proberen we dit te bewerkstelligen. Daarin past het ook om een aanval te doen op de doorgeslagen flexibele arbeid. Het is toch niet te accepteren dat in steeds meer bedrijven en sectoren (jonge) mensen geen kans krijgen op een vast arbeidscontract. Het beste middel dat wij hebben is dat in de cao te regelen.

Boosheid

Er is veel boosheid en zeker ook terecht! Bij een 'taxi bedrijf aanbesteding' moet de nieuwe concessiehouder minimaal 75 procent van het personeel overnemen; 25 procent komt dan vaak op straat te staan. En de lokale wethouder moet volgens de concessievoorwaarden een groepje mensen met de status 'sociaal return' als taxichauffeur laten herintreden. De wethouder maakt goede sier en er gaan meer mensen in de WW. Het is de wereld op zijn kop en het kost de overheid nog meer geld.
Ik zie grote verwarring in ons land. Niet op koningsdag trouwens, dan 'lijken' we allemaal één. We raken grip kwijt op onze nationale bedrijven. De zeggenschap komt steeds meer over de grens te liggen. Duitse en Franse monopolisten proberen het Nederlandse spoor in handen te krijgen. Terwijl zij in eigen land hun spoor met hand en tand verdedigen. Nederland is altijd al het beste jongetje in de Europese klas geweest. Onze kroonjuwelen worden zo overboord gegooid. Journalist Jeroen Smit tekende in zijn boek "De Prooi" zo mooi op hoe de top van de ABN AMRO zijn bonussen en posities veilig stelden. De banken met hun honderdmaal doorverkochte, ondoorzichtige producten hebben van ons financiële systeem één luchtbel gemaakt. Alleen natuurkundigen, in dienst van de bank, snapten er nog iets van. Alan Greenspan, voormalig voorzitter van de Amerikaanse Federale Reserve Bank, deed daarover een ontnuchterende mededeling: "We zijn gewoon niet slim genoeg, als mens, u kunt van ons als toezichthouders geen onfeilbaarheid verwachten."

Karl Marx

Het ene schandaal is nog niet voorbij en het wordt al weer opgevolgd door een ander. 'Laat de rijken de crisis betalen' schreven en riepen wij in de vorige eeuw. De Franse econoom Thomas Piketty, nu al de nieuwe Karl Marx genoemd, beweerde in zijn onlangs geschreven boek dat de allerrijksten vaak helemaal niet hard gewerkt hebben voor hun geld en dat hun kapitaal veel sneller groeit dan de rest van de economie.
De boosheid, veelal op het anonieme internet, is er zeker in Nederland, over van alles en nog wat. Maar het doet mij ook goed dat als ik zie dat mijn vriend Kees met zijn spierziekte ALS alle middelen krijgt die hij zich kan wensen in de verschillende fases van zijn ziekte. Ook dat is Nederland. De wereld is in verwarring en mensen zijn onzeker. We durven en willen meer, maar we willen ook een vangnet. We zijn een soort 'bungeejumpers', we nemen risico's en springen, maar aan het eind moet wel elastiek zitten!

Ergeren

Een nieuwsfeit aan de andere kant van de wereld is in een minuutje hier. We worden overstelpt met informatie over van alles en nog wat. Het is eigenlijk niet meer bij te houden. We kunnen het niet bijhouden of niet onthouden. In zo'n klimaat worden groepen mensen ook teruggeworpen in hun eigen te overziene leef- en werkomgeving. Europa en Brussel zijn ingewikkeld, niet te overzien en ver weg.
Het is eigenlijk niet meer te volgen. Delen van onze bevolking gaan andere mensen de schuld geven en mensen geven hun stem aan een neofascist die linkse economische standpunten inneemt om zoveel mogelijk kiezers te krijgen. Maar ook dat is van alle tijden. Mensen die door linkse, politieke partijen en de vakbeweging vertegenwoordigd zouden moeten worden, maar in de armen van Wilders lopen. Dat is toch niet te accepteren? Wie zei ook weer: de grootste vijand van de arbeidersbeweging zijn de arbeiders zelf?
Het zijn ingewikkelde tijden. En ik erger mij dood hoe columnisten, politici en beleidsmakers Wilders naar de bek praten met reacties: 'hij heeft het multiculturele drama toch maar mooi op de agenda gezet.' Kwaad en doodziek word ik daarvan. Wilders wordt aangevallen op bijzaken maar niet op de hoofdzaak: het stelselmatig wegzetten van bevolkingsgroepen. Misschien moeten we inderdaad Wilders totaal gaan negeren, zoals met het cordon sanitair in België.
Een goed georganiseerde vakbeweging kan het tij keren, samen met linkse politieke partijen. Daar ben ik van overtuigd. Maar soms denk ik ook wel eens hoe ver gaan we zakken? Ik ben van ruim na de oorlog en dat wil ik wel zo houden; ik ben daar niet zo zeker van met al die gevaarlijk brandhaarden in de wereld. Het is de bezieling die ik zie ontbreken in de politiek. Het is haantjesgedrag, reageren op 'tweets' en op de waan van de dag. Partijen gaan in Den Haag steeds meer op elkaar lijken. Iets te veel carrièrepolitici en te weinig bezieling. Acteur Michiel Bakker, de kleinzoon van wijlen CPN leider Marcus Bakker, haalde recent van hem een uitspraak aan in zijn theaterstuk over zijn opa: "je gaat niet in de politiek, maar je komt erin terecht." Als u nog de kans heeft, zou ik nog een kijkje gaan nemen, Michiel Bakker spaart zijn opa niet en is ook trots op hem.

Democratisch probleem

Interessant vond ik laatst dat David van Reybrouck het debat over democratie opende met zijn boek "Tegen verkiezingen". Hij is een Belgische wetenschapper, cultuurhistoricus, archeoloog en schrijver. Volgens van Reybrouck moeten we ons namelijk grote zorgen maken over onze democratie. Hij zegt dat onze democratie steeds meer in het slop raakt. De legitimiteit ervan wordt aangetast: steeds minder mensen gaan stemmen en kiezers worden grilliger in hun keuzes. Veel kiezers in Nederland en België, maar ook in andere landen, minachten de politiek. Politieke partijen worden tegenwoordig steeds zwaarder afgestraft. Vroeger verloor een partij met een paar procenten, maar tegenwoordig gaat dat met 20 procent verlies (of winst) gepaard. Het ledental van de politieke partijen loopt dramatisch terug. En daarbij komt dat de effectiviteit van de democratie afneemt: daadkrachtig besturen wordt problematisch en politici moeten steeds vaker afstemmen op de volgende verkiezingen, want anders word je niet gekozen toch?
Bruno Tobback, tegenwoordig voorzitter van de Vlaamse socialisten, gaf eens in een openhartige bui toe voortdurend bang te zijn voor de toorn van de kiezer: 'ik weet perfect wat ik moet doen aan het klimaatvraagstuk, maar als ik dat doe, word ik nooit meer verkozen.' De massamedia en de opkomst van de sociale media zijn inmiddels veel sneller dan de oude politieke structuren en procedures. Van Reybrouck noemt dit allemaal het democratisch vermoeidheidssyndroom.

Hij liet zich inspireren door de periode 2010/2011, toen het in België 541 dagen duurde voordat er een nieuw kabinet kwam. Velen dachten toen: dit is een Belgisch probleem. Van Reybrouck vindt het echter een democratische probleem. In Nederland zien we weer dat we allemaal opgeroepen worden 'om aan de democratische plicht te voldoen' om een nieuwe Tweede Kamer te kiezen en als we dat gedaan hebben dan komen er vijf à zes weken van zeer ondoorzichtige en ondemocratische formatiebesprekingen.
Politici die gewoon niks zeggen, mogen er van de media mee weg komen. Van Reybrouck pleit voor verregaande vernieuwing van de politieke structuren en niet voor het volk maar DOOR het volk. Zijn voorkeur gaat uit naar een systeem van loting, waarbij burgers zich kunnen opgeven om mee te besturen en zeggenschap verkrijgen. Ik geef onmiddellijk toe dat 'loting' nogal ouderwets en niet sexy klinkt. En misschien vind ik de analyse van Van Reybrouck wel interessanter dan zijn oplossing. Maar in de beste socialistische tradities moeten we blijven nadenken (en handelen) over de vernieuwing van democratie van de politiek en vakbeweging in het bijzonder. Lang leve de eerste mei!