Ingezonden
Het nieuwe imperialisme - boekbespreking 1Accumulatie door onteigeningM. Lievens 
De neoliberale wending sinds eind jaren zeventig is een poging de klassenmacht van het kapitaal over de arbeid te herstellen. Dat proces neemt de vorm aan van de 'financialisering' van de economie. In het neoliberale model accumuleert het financiële kapitaal echter minder via het productieproces, en vooral via "accumulatie door onteigening". Dat laatste concept komt van de bekende marxist David Harvey die daarmee een belangrijke bijdrage levert voor het begrijpen van het neoliberalisme. David Harvey is hoogleraar antropologie aan de City University in New York en is vooral bekend omwille van zijn sociaalgeografisch werk. Enkele van zijn bekendste boeken zijn The Condition of Post-modernity, The limits to Capital, Spaces of hope, Spaces of Capital en Paris - Capital of Modernity. In 2005 verscheen zijn boek The New Imperialism, waarin hij een bijzonder scherpe analyse maakt van de machtsconcentratie van het financieel kapitaal onder het neoliberalisme en van de poging van de Verenigde Staten om door de concentratie van die financiële macht de dominante imperialistische kracht te blijven. Torenhoge schuldenlastDoorheen het neoliberale project herwon het kapitaal, volgens Harvey, zijn capaciteit om als klasse te handelen. Het was vooral de beslissing van Paul Volcker (de toenmalige voorzitter van de Federal Reserve) om in 1979 de rentevoeten fors de hoogte in te stuwen die de grondslag legde voor de neoliberale omwenteling. In één klap zaten tal van afhankelijke landen met een torenhoge schuldenlast, schoot de waarde van de dollar de hoogte in, en was de basis gelegd voor de oprichting van een rentenierklasse die onder het keynesianisme met zijn lage rentevoeten nagenoeg onbestaand was. Het Amerikaanse financiële kapitaal vond in de Republikeinse Partij zijn politiek verlengstuk en kon door een alliantie met de 'christian right' een voldoende volkse basis vinden voor de realisatie van zijn project: een oplossing forceren voor de blokkering van de kapitaalaccumulatie uit de jaren zeventig. De neoliberale staat trok daartoe volledig de kaart van de financiële belangen. Rond de financialisering van de economie, een onstabiel en stapsgewijs proces dat langzaamaan de hele wereld overspant, consolideerde de burgerlijke klasse opnieuw haar machtspositie. FinancialiseringDie financialisering leidde tot een nieuw type accumulatie dat Harvey "accumulatie door onteigening" noemt. Hij onderscheidt die van de zogeheten primitieve accumulatie en van het proces van uitgebreide reproductie.
Omgekeerde herverdelingDe economische groei bedroeg zo'n 3,5 procent in de jaren zestig, 2,4 procent in de jaren zeventig en slechts 1,4 en 1,1 procent in de jaren tachtig en negentig. De conclusie is duidelijk, volgens Harvey: het neoliberalisme faalde om wereldwijd groei te realiseren. De belangrijkste reden waarom het toch zo sterk blijft, is zijn succes vanuit het standpunt van de 'bovenklasse'. Het neoliberalisme genereerde een enorme herverdeling van de rijkdommen ten voordele van de bezitters van het financieel kapitaal. De mechanismen via dewelke die herverdeling plaatsvindt, noemt Harvey nu 'accumulatie door onteigening'. In zekere zin gaat het om de voortzetting en verspreiding van praktijken van primitieve accumulatie. Die laatste term reserveert Harvey echter voor gevallen als China of Rusland, waar doorheen primitieve accumulatie een nieuwe kapitalistische klasse wordt gevormd. Accumulatie door onteigening is daarentegen het geheel van mechanismen via dewelke de reeds bestaande kapitalistische elites in de Verenigde Staten rijkdommen van over de hele wereld toe-eigenen. Voorbeelden zijn legio: de privatisering van openbare diensten, van culturele en intellectuele vormen en van de 'commons', legt grote nieuwe velden open voor accumulatie. Verder de enorme speculatieve financiële stromen met in hun kielzog de schuldenlast van de derde wereld; de manipulatie en het beheer van crises die de politiek van structurele aanpassing en dus van het leegzuigen van vele afhankelijke landen mogelijk maakt; en de omgekeerde herverdeling binnen de staat via privatisering, fiscaal beleid en allerlei cadeaus aan bedrijven. Alle zijn het mechanismen waardoor bestaande rijkdommen van overal ter wereld door het financieel kapitaal uit de imperialistische landen worden toegeëigend. StrategieAccumulatie via loonarbeid schept een duidelijke tegenstelling: de georganiseerde arbeiders zijn vrij gemakkelijk te organiseren rond een aantal economische en politieke eisen. Accumulatie door onteigening daarentegen is een gefragmenteerd proces ('een privatisering hier, een financiële crisis daar'). Het gaat om een echte klassenstrijd, maar accumulatie door onteigening verhult dat klassenkarakter, vooral dan vanuit het standpunt van de verliezers. Dat bemoeilijkt de organisatie en éénmaking van het verzet. De link vinden tussen beide klassenbewegingen is dé strategische inzet voor de strijd tegen het nieuwe imperialisme. De andersglobaliseringsbeweging betekent op dat vlak een grote stap vooruit. Veel concrete strategische aanzetten geeft Harvey niet, maar zijn analyse is een must. Harvey, David, The New Imperialism, Oxford University Press, 2003, 253 pagina's. Op het internet circuleert een kortere, bijzonder boeiende analyse van het neoliberalisme door Harvey onder de titel "Neo-liberalism and the restoration of class power".
|