Ingezonden
Onbetaald overwerk, een kwalijk maatschappelijk vraagstukHaal die 21 miljard euro terugHans Boot 1 Het gaat weer crescendo. De terrassen en de vakantievluchten zijn vol. De formateurs hebben alle tijd. De winsten groeien, zelfs bij een lagere omzet. De lonen zijn in zes jaar niet zo gestegen. De werkloosheid blijft dalen. De inflatie is uniek laag. Wilders mag voor de publieke televisie smeuïg over zijn exotische poezen vertellen. Rutte en Kamp bivakkeren gewoon in een versleten spijkerbroek. Tja, dan verschrompelt midden in de zomer al gauw het bericht 'onbetaald overwerk levert de ondernemers 21 miljard op'. Maar er zijn meer schandvlekken in het VVD walhalla. Een steekproef. De verschillen in inkomens en helemaal in vermogens nemen toe. Het aantal armen telt 1,2 miljoen, waaronder 378.000 kinderen. Werkloosheid onder 15-25 jarigen hangt op zo'n 9 procent, bij een migratie achtergrond is dat dik het dubbele. De schuld van de staat stijgt 335 euro per seconde (naar 500 miljard) en bedraagt per werkzame inwoner 57.474 euro. Te midden van deze en andere sociaal-economische wanverhoudingen die steeds maar weer bevestigd worden, is de ideologische lading van de massale onbetaalde arbeid treffend. Zo weet de woordvoerder van de werkgevers - "Het merendeel gebeurt vrijwillig" - zich gesteund door een arbeidspsycholoog bij TNO: "De mensen doen dat vaak uit eigen beweging" (de Volkskrant, 18 juli 2017). Twijfelachtige vrijwilligheidEerst maar wat gegevens. Het gaat om berekeningen door het onderzoeksinstituut TNO op basis van cijfers die samen met het Centraal Bureau voor de Statistiek verzameld zijn via de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden 2013. Ze laten een cadeau van 21 miljard euro aan de ondernemers zien, het resultaat van gemiddeld drie uur per week onbetaalde extra arbeid, verricht door twee derde van de beroepsbevolking. Omgerekend te vergelijken met 292.000 voltijdbanen van 40 uur per week.
Aan de vrijwilligheid zitten twee kanten. Zeker voor het aandeel onder degenen met wetenschappelijk of hoger onderwijs, 74 procent, is onbetaald overwerk een ongeschreven verplichting; 'werk op de Amsterdamse Zuidas is tijdloos'. Een vanzelfsprekende en dwingende arbeidsvoorwaarde. Tegelijkertijd is er de algemene werking van het uitbestede ondernemersdenken. Dominant in managementland en alledaagse praat. Zo heet het vroegere buurthuis een paar straten verderop met grote letters 'buurtonderneming' en richt de radioreclame zich op 'mijn werknemers' die profijt hebben van een cursus 'mindfulness tegen de arbeidsstress'. Of zoals de al vermelde arbeidspsycholoog zonder enige schroom vaststelt dat TNO niet heeft onderzocht "in hoeverre werknemers hun privémail beantwoorden in de baas z'n tijd of tijd verlummelen door een praatje te maken met collega's bij de koffieautomaat". 
ArbeidsstressHelaas is in de serie tabellen van het TNO rapport geen omzetting te vinden van de 21 miljard niet uitgekeerd loon naar de geïncasseerde winsten. Dat moet een aardig bedrag zijn, als de Shell directie al spreekt van een zwaar tegenvallende nettowinst over het jaar 2016 van ruim 6 miljard en ABN AMRO ruim 2 miljard noteert. En dan te weten dat het hier extra onbetaalde arbeid betreft die bovenop de voor het kapitalisme zo kenmerkende 'onbetaalde arbeid' komt. Namelijk de voortgebrachte waarde die meer is dan het uitbetaalde loon en in handen van de ondernemer komt. Welk van de twee het lint om het miljardencadeau is, zal oud-bankier Zalm niet schelen. Voor hem was loondiefstal een fluitje van een cent. Net als een kabinetsformatie.
Vermeldenswaard is dat de vakbond FNV de opdrachtgever van het TNO onderzoek is. Aangenomen mag dus worden dat onbetaald overwerk een dringende kwestie is en bovendien onlosmakelijk verbonden aan arbeidsstress. Al bijna een kwart eeuw geleden sprak de Japanse vakbondsactivist Ben Watenabe, op bezoek in Amsterdam, van 'management by stress': een bedrijfsvoering die elke seconde, elke gedachte en elke handeling maximaal tracht te benutten (hij noemde het 'arbeidsterrorisme', zie blad Solidariteit nummer 57, oktober 1993). De zorgen van de FNV kunnen dus niet van vandaag en gisteren zijn. Vicevoorzitter Kitty Jong noemt de uitkomst "schokkend. Ik had niet verwacht dat het om zo veel banen zou gaan".
|