Een nieuwe tijdbom achter de juichtonen

Opnieuw huizenbubbel en kredietexplosie

Piet van der Lende 1

Augustus 2017 maakten het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) en het Centraal Plan Bureau (CPB) cijfers bekend over de Nederlandse economie. In de media vervolgens juichtonen over de ontwikkelingen. Er werden groeicijfers genoemd van 3,5 procent meer dan in de ons omringende landen. Alle gepresenteerde cijfers ga ik niet herhalen, wel wilde ik eens weten wat er nou precies groeit en of die juichtonen terecht zijn.

Afgaande op de berichten in de media kom je wat dat betreft niet veel te weten. Er is wel linkse kritiek op de eenzijdige gerichtheid op economische groei, met de gevolgen voor het milieu. En er wordt benadrukt dat het bij al die cijfers om de mensen gaat die dagelijks de eindjes aan elkaar moeten knopen en dat de kloof tussen arm en rijk toeneemt. De gemiddelde inwoner van Nederland profiteert nauwelijks van de toenemende rijkdom. Maar is die toename er eigenlijk wel? Misschien dat 'mainstream' economen daar ook wat over te zeggen hebben. Dit artikel is op die bronnen gebaseerd. En ook dan ziet het er niet best uit.

De hoofdeconoom

Maar eens gekeken naar de persconferentie die het CBS organiseerde naar aanleiding van de cijfers.2
Er was een presentatie van Peter Hein van Mulligen, hoofdeconoom van het CBS. Een groot deel van zijn verhaal zei ook niet erg veel. Maar het was duidelijk dat Peter Hein zo zijn bedenkingen had bij de cijfers. Maar als hoofdeconoom van het CBS presenteer je alleen zogenaamde objectieve cijfers en geef je geen commentaar. Je moest dus bij zijn presentatie een beetje tussen de regeltjes door lezen. Peter Hein smokkelde twee aardige grafiekjes in zijn betoog om zijn bedekte bedenkingen over het voetlicht te brengen. Al na ongeveer drie minuten presenteert hij het volgende grafiekje.

Wat zien wij hier? Dit is de ontwikkeling van het Binnenlands Bruto Product (BBP) in Duitsland, Groot-Brittannië, Nederland, België en Frankrijk tussen 2008 en 2017. De oranje lijn is de Nederlandse ontwikkeling. We zien hier dat in de jaren 2011-2014 Nederland sterk achterbleef bij de ons omringende landen. Dat had, zei Peter Hein, te maken met de woningmarktcrisis. Nederland bleek extra gevoelig te zijn voor de financiële crisis en dat heeft een grote klap betekent voor de woningmarkt. Er werden nauwelijks meer huizen verkocht. In Nederland zijn 100.000 bouwvakkers ontslagen, omdat ook de bouw instortte. Dat zette een sterke rem op de Nederlandse economie.

Ontwrichting arbeidsmarkt

Wat Peter Hein niet noemde, is dat de Nederlandse regering sterk bezuinigd heeft en dat dit ook de economie sterk heeft afgeremd. Uit verschillende rapporten blijkt dit. In september 2016 presenteerden ING-economen een rapport met de volgende conclusies: de afgelopen kabinetten onder Rutte hebben onze economie onnodige schade toegebracht en de economie loopt zo'n drie jaar achter op andere landen. Dat was nog september vorig jaar.

Inmiddels lijkt de Nederlandse economie met een inhaalslag bezig, maar we liggen gerekend over de gehele periode 2008-2017 nog wel 5 procent achter op Duitsland en ook Groot-Brittannië. Met België en Frankrijk zijn we inmiddels weer op een gelijk niveau. Met andere woorden: door het sterke bezuinigingsbeleid en het steeds afhankelijker maken van de Nederlandse economie van de export zijn in Nederland de conjuncturele dalen dieper en de toppen hoger.
In andere landen hebben ze meer een beleid gevoerd om de toppen en de dalen wat af te vlakken. Nu is er een spectaculaire groei van de Nederlandse economie, maar groei van wat? Het blijkt dat met name de investeringen in de woningbouw sterk aantrekken, evenals de verkoop van leaseauto's (lees: autorijden op krediet) Het is duidelijk dat het Nederlandse beleid van kort op elkaar volgende sterke pieken en dalen ontwrichtend werkt op de arbeidsmarkt: in de crisis zijn duizenden bouwvakkers en thuiszorgmedewerkers ontslagen, nu we weer omhoog gaan zijn er grote tekorten, want al die ontslagenen zijn wat anders gaan doen, vervroegd uitgetreden of arbeidsongeschikt geworden.

Nieuwe zeepbel

Peter Hein van Mulligen presenteerde nog een ander aardig grafiekje:

Wat is dit? We zien hier een grafiek over de ontwikkeling van de inflatie in Nederland. Peter Hein legt eerst uit wat economen onder inflatie verstaan. Velen denken bij inflatie aan de consumentenprijzen, maar de economen hanteren een breder begrip. Economen hebben het over het algemene prijspeil. Er zitten niet alleen consumentenprijzen, maar ook andere zaken in dat prijspeil, zoals de prijs van arbeid, renteontwikkelingen, prijzen van koopwoningen, beurskoersen, enzovoort. En die maken niet allemaal dezelfde ontwikkeling door.
In de grafiek zien we drie kleuren. Rood is een indicator dat de inflatie meer dan gemiddeld is, bij blauw is juist sprake van heel weinig tot geen inflatie en geel zit daar een beetje tussenin. We zien veel indicatoren in het blauw. De consumentenprijsontwikkeling van diensten is laag, wat te maken heeft met de lage loonstijgingen, want die lage lonen zijn een belangrijke component van diensten.
Peter Hein noemt dit niet, maar vooral vorig jaar dreigden we naar deflatie te gaan. Deflatie is slecht, omdat dan consumenten hun aankopen uitstellen in afwachting van nog goedkopere tijden; de economie dreigt dan verlamd te raken.

En nu komt het. Het feit dat we nog inflatie hebben, komt door de weer omhoog vliegende huizenprijzen en door de hogere AEX koersen. Veel economen, zegt Peter Hein, zien hierin de hand terug van het beleid van de Europese Centrale Bank (ECB) die door kwantitatieve verruiming zorgt voor lage rentes, waardoor geld lenen goedkoop is en dit zorgt weer voor hogere huizenprijzen en hogere beurskoersen.
Die kwantitatieve verruiming heeft betrekking op de astronomische bedragen die de ECB in de Europese economieën pompt door staatsobligaties, dus schulden, op te kopen. In het verlengde van de huizenprijzen en de goedkope kredieten is er een geweldige groei van de consumptie door nieuwe woninginrichting, nieuwe keukens, enzovoort.
Met andere woorden: we verkeren in mijn ogen nog steeds in een crisis, met dreigende deflatie, die wordt getemperd door het opkoopprogramma van de ECB met astronomische bedragen. Er is een nieuwe zeepbel gecreëerd, die ieder ogenblik weer kan instorten. Klaas Knot van de Nederlandse Bank zegt al dat de ECB moet stoppen met haar beleid. Eind 2017 moet het afgelopen zijn.3

Goud geld voor projectontwikkelaars

De tijdbom onder de Nederlandse economie zal dan tot uitbarsting komen. Een tijdbom, groter gemaakt door het VVD beleid in de kabinetten Rutte. Met veertig jaar VVD in de regering is Nederland een land geworden, waarbij de eventuele economische crises door de bezuinigingen en de lage lonen worden afgewenteld op het buitenland door te proberen nog zoveel mogelijk te exporteren. Met een zeer sterke afhankelijkheid van marktontwikkelingen als gevolg. Naast de bezuinigingen, de sterke privatiseringen en de invoering van marktconforme budgetteringsmodellen bij wat nog wel tot de overheid behoort. Resultaat: een extreme afwisseling van conjuncturele ups en downs.
Nederland is door dat veertigjarige VVD concept een land, waarin niet alleen de kloof tussen arm en rijk toeneemt en velen door de flexibilisering in bestaansonzekerheid zijn gestort. Ook voor veel mensen die nu nog vast werk of een kleine onderneming hebben, kan het morgen afgelopen zijn op een door de snelle wisselingen van ups en downs ontwrichte arbeidsmarkt. Sombere conclusie: begin 2018 is het gedaan met de economische voorspoed, en dan hebben we weer een VVD regering, die voortgaat op de oude voet....

De onderhandelaars voor de nieuwe regering zeiden bij de juichtonen over de economische groei: we moeten oppassen en blijven bezuinigen, want de kosten van de verpleeghuiszorg lopen uit de hand. Ongeveer een derde van die kosten gaat zitten in de verhuur van kamers en de huur van gebouwen van verpleeghuizen, dus zeg maar ook de onroerend goedsector met zijn huizenbubbel. Projectontwikkelaars in onroerend goed verdienen goud aan de gezondheidszorg, denk ik. Maar daar hoor je de onderhandelaars niet over.

1	Overgenomen van: www.bijstandsbond.org - blogspot 17-08-2017 (terug)
2	www.youtube.com - Persconferentie economische groei 2017 Q2 (terug)
3	www.nrc.nl - Klaas Knot: ECB moet snel stoppen met de drukpers, 26 december 2016 (terug)