Welkom
Ingezonden
Solidariteit "ingezonden"

Nieuwe brochure over de geschiedenis van Stellingwerf

Getekend door collectiviteit

Piet van der Lende

In Zuidoost Friesland liggen de gemeenten Oost- en Weststellingwerf. Tezamen worden ze wel Stellingwerf of de Stellingwerven genoemd. Ik ben opgegroeid in het dorp Spanga in Weststellingwerf. Sindsdien heb ik altijd belangstelling gehad voor de geschiedenis van mijn geboortestreek. Zie bijvoorbeeld de website, waarin verschillende aspecten van de geschiedenis van de streek behandeld worden. 1

Voor het administratieve beheer van deze website en mijn archief, waarin vele documenten over de geschiedenis van de streek en mijn familie, heb ik de stichting Historie Weststellingwerf opgericht die een brochure heeft uitgebracht over de geschiedenis van Oost- en Weststellingwerf.

Onafhankelijk bestuurssysteem

Kaartje van Friesland met de tellingwerven en Schoterland ingekelurdGeprobeerd is de brochure ook interessant te maken voor mensen die niet uit Stellingwerf komen. Dat is gedaan via de vraag: hoe hebben mensen vanuit de middeleeuwen antwoord gegeven op de doorgeschoten marktwerking in het (handels)kapitalisme door vormen van samenwerking en solidariteit te zoeken. Met collectiviteit als uitgangspunt om een rechtvaardige gemeenschap te bereiken, in plaats van het extreme individualisme waarbij mensen onder concurrentieverhoudingen op de markt moeten zien te overleven.

In de middeleeuwen kende de bevolking van Stellingwerf een onafhankelijk bestuurssysteem op basis waarvan de Stellingwervers samenwerkten bij de productie van goederen en de verdediging tegen overheersing van buiten en waarbij zij niet of nauwelijks onderhevig waren aan feodale verhoudingen. De naam Stellingwerf verwijst naar dat middeleeuwse bestuurssysteem. De stellingen waren dorpsrechters die verschillende taken hadden. Zij spraken waarschijnlijk ook recht op bepaalde plaatsen, de werf of warf. Denk daarbij ook aan het Nederlandse woord 'scheepswerf', een plaats waar schepen worden gebouwd. Stellingwerf: streek of plaats waar stellingen recht spraken

Coöperaties

In de loop van de eeuwen is de oude plattelandsbeschaving met het bestuur van de stellingen verloren gegaan. In de negentiende eeuw kwamen echter andere samenwerkingsverbanden van Stellingwervers op om gezamenlijk de economische productie vorm te geven. Daarbij zochten ze naar nieuwe wegen om zich te verdedigen tegen het vreemde, rauwe kapitalisme dat in de negentiende eeuw hoogtij vierde. Zo kwam de coöperatieve gedachte op, vooral in de landbouw. Aan- en verkoopcombinaties werden opgericht, zoals de coöperatieve zuivelfabrieken en de CAV (Coöperatieve Agrarische Vereniging) in Oldeberkoop.

Oude foto van Spanga met huisje

De historica Tine de Moor bespreekt de opkomst en ondergang van collectieven voor de productie van goederen in de loop der eeuwen.2 Ze onderscheidt drie golven van initiatieven: de zelfstandige bestuurssystemen in de middeleeuwen, de opkomst van de coöperatieve gedachte aan het eind van de negentiende eeuw en in onze tijd vanaf ongeveer 2006 een golf, waarin nieuwe coöperaties worden opgericht, bijvoorbeeld op het gebied van energievoorziening.
In het laatste hoofdstuk van de brochure ga ik in op hoe we deze geschiedenis van de Stellingwervers kunnen interpreteren. Wat waren de oorzaken van hun grote vrijheid in de loop der eeuwen, en is het moderne begrip 'vrijheid' wel geschikt om hun streven te verklaren?


1 Bestellen: vier euro naar NL42 INGB 0006837279 -tnv: Stichting Historie Weststellingwerf, plus vermelding naam en adres. Telefoon: 06-20367458. De brochure is ook verkrijgbaar bij de Oudheidkamer van Wolvega en Museum Heerenveen in Heerenveen. Zie ook: https://www.stellingwerven.info/ (terug)
2 Tine de Moor, Homo Cooperans. Instituties voor collectieve actie en de solidaire samenleving. Oratie Universiteit Utrecht, 2013.(terug)