Wie vraagt, zal een begin van een antwoord geven

Geen verlangens zonder kritiek

Vragen die je anderen stelt, kun je ook zelf proberen te beantwoorden. Dat gebeurde begin februari in één van de maandelijkse vergaderingen van de 'tweede ring': redactie plus een aantal leden van de redactieraad. Waar zit de vakbeweging op vast, is dat te doorbreken?

Vragen voor een boek of een alternatief programma. We zijn bescheiden en beperken ons tot een vijftal punten. Ze gaan wel over vandaag, maar zullen niet morgen verwezenlijkt worden. Uit het hart gegrepen zijn ze wel.

1. Beknellende dialoog

Om met een uitspraak van de gevluchte Lubbers te beginnen: 'de politieke grondhouding deugt niet'. Zelfs in deze periode van een voor werknemers en werkneemsters ruime arbeidsmarkt, blijft de vakbeweging gevangen in de verantwoordelijkheid voor de economie. Stevige looneisen worden geschuwd en loonbeheersing omarmd. Vanuit deze visie worden we in elke economische periode afgehouden van ons 'aandeel' in het kapitalisme. Voeg daarbij de alles overheersende 'sociale dialoog', het begrip voor de ondernemers en de behoefte als partner erkend te worden, en de grondhouding is in grote trekken beschreven.

Ons alternatief is één zin samen te vatten: breek met de illusie een medemacht te zijn en bouw een tegenmacht op.

2. Gehoorzaamheid

En dan die gehoorzaamheid, de slaafsheid, de zucht naar afspraken, de angst regels te schenden, de vrees voor de rechter en die geestdodende behoefte niet uit de pas te lopen. De handen worden klaar gehouden en daarna blijken ze helaas gebonden. Afspraak is afspraak, ook als deze slecht blijkt uit te pakken. Elke vorm van radicaliteit is afgezworen. Volgens de grote onderhandelaars is de bondsmacht in het overleg nog nooit zo groot geweest en is er slechts één probleem: de mensen zien het niet en met name de niet-leden moeten van die unieke kracht overtuigd worden.

Ons alternatief: stap uit de tredmolen en wees onafhankelijk.

3. Kritiek is zuurstof

Wat in de dagelijkse praktijk ons het meest dwarsboomt, is de dichtgetimmerde interne structuur van de bonden en de angst voor de open discussie. Voorgekookte enquêtes, digitale raadpleging, panels van experts, denktanks van verlichte tegenstanders, het gaat maar door. Onze overtuiging is dat de kracht van de vakorganisatie ligt in de samenballing van individuele ervaringen naar een collectief niveau. Voorwaarde is dat die ervaringen naar voren gebracht kunnen worden, uitgewisseld, van commentaar voorzien en vervolgens collectief gebundeld. Leden moeten aan het woord komen, spontaniteit vereist democratie, kritiek is als zuurstof en radicale geluiden vormen de ware denktank. Hoe verlaten de spaarzame bondsvergaderingen ook zijn, de ervaring is dat bijeenkomsten over onderwerpen die de dagelijkse praktijk van mensen raken, onverwacht druk bezocht worden en tot nog steeds vurige debatten en standpunten leiden. De sturing vanuit de groene tafel neemt af, de manipulatie strandt en de polder stroomt over. En dan? De bureaucratie herstelt zich: 'dat past niet in het beleid, in andere vergaderingen worden onze standpunten gevolgd'. Het duurt dan weer even eer een nieuwe toevallige en onverwachte bijeenkomst plaatsvindt en de democratie terugkeert. Voorzetten zijn er, scorende spitsen zijn vooralsnog dun gezaaid.

4. Decentralisatie

Over de structuur van de bonden is nog wel meer te zeggen. De waan van het ledental, de anonieme centralisatie en de imitatie van holdings drijven de apparaten naar stilstaand water. Ver weg van de bron van de democratie leiden ze hun eigen leven, ze zijn een 'Kantoor'. Door ons, wordt in naam van u. Misschien gedijt een verzekeringsbedrijf in deze onherkenbare massaliteit. Misschien kan Ajax overleven door de verkoop van shirts en prullaria. De vakbeweging echter wordt er bewegingsloos van. We zijn voorstander van, om maar een term uit de bedrijfsvoering te lenen, een verregaande decentralisatie. Kleine eenheden die hun eigen weg gaan, alle ruimte en een gezicht krijgen, alert en actief zijn, hun eigen coach kiezen. Gebeurt dat, dan willen ze van elkaar weten en leren, elkaar steunen en inspireren. Wat hier werkt, kan daar ook. Dan wordt het apparaat dienstbaar, geleid van onderop, geminimaliseerd en opgenomen in de stroom van een vitale democratie.

5. Weg met de schaamlappen

Tot slot, we hadden ons een beperking opgelegd, willen we af van de schaamlap van het ethisch ondernemen, van de 1,4944 procent voor de armen, van de stressmeter, van het 'vrije' individuele keuzepakket en van de vrijblijvende internationale verklaringen. Op deze en andere terreinen kiezen we voor de naakte waarheid die geen verdoezeling verdraagt. De ondernemers, waar ook ter wereld, laten hun winsten niet in codes vangen of afromen door vrijwilligerswerk van hun management. De armoede, waar ook ter wereld, is geen hinderlijk bijproduct van de neoliberale globalisering. De arbeidsstress is een kenmerk van de hoog geflexibiliseerde arbeid. De vrije keuze door employability is verplicht. De arbeidsdwang voor vrouwen is geen emancipatie. De broodnodige internationalisering is geen papieren aangelegenheid.

Onze kritiek en verlangens zijn sterk. Te sterk voor directe resultaten op de dag van morgen. Maar ernstig en hevig genoeg om ze voortdurend te blijven uitdragen en in de praktijk wortel te laten schieten.

"Tweede ring"