Wanorde bij Nederlandse Spoorwegen en FNV Bondgenoten

Personeelscollectieven: organisatie op de werkvloer

Om de verloederde verhoudingen bij de Nederlandse Spoorwegen te begrijpen, zijn twee feiten genoeg. Eén is de uitspraak van directielid Huisinga: "Het personeel wil helemaal niet communiceren. Als het huidige plan niet doorgaat, kunnen ze weer terugkruipen in hun veilige kamertjes. Door het personeel aan vaste trajecten te binden, kunnen ze niet meer anoniem blijven; kunnen ze beter door het management worden gecontroleerd en beter op hun verantwoordelijkheid worden gewezen." Twee is de bemiddeling van FNV Bondgenoten tussen personeel en directie. Let wel, de directie opent de zoveelste aanval op het personeel en de bond ligt onder vuur van de leden. Wat doet de bond? Hij gaat tussen directie en leden in staan en dient als probleemoplosser van de directie. Belangenbehartiging? Nee, intimidatie: 'als jullie niet akkoord gaan met onze vredesmissie, wordt NS in stukken geknipt'.

Deze twee feiten zijn het resultaat van een lange geschiedenis van wanbeleid, verzelfstandiging, procesvereenvoudiging, bezuinigingen, reorganisaties, loketsluitingen, hoge werkdruk en ziekteverzuim, aantasting van de veiligheid en de kwaliteit van de arbeid en nog veel meer, waaronder een falend bondsbeleid. Acht jaar geleden sloot de bond ergens op de hei een geheim akkoord af en daarna is de ellende alleen maar toegenomen. Met als één van de dieptepunten het akkoord van juli 1999 dat het veel besproken plan Bestemming Klant inhield. De bond liet de handen binden, werd een onneembare muur en de verantwoordelijke sectorbestuurder werd weggestemd. Leden waren woedend, verzetten zich tegen directie en bondsleiding en velen gingen op in personeelscollectieven. Over die collectieven wil ik een paar dingen zeggen. De rest, en dat is heel veel, laat ik rusten en is hopelijk enigszins bekend.

Maten op de werkvloer

Het oudste personeelscollectief is het Amsterdamse Machinisten Kollektief (AMK). Het bestaat uit kaderleden, machinisten en conducteurs van alle vakbonden. AMK opereert anoniem, hetgeen alles zegt over de verhoudingen binnen NS, en verspreidt informatie op de werkvloer, precies wat de bond nalaat te doen. Onderlinge solidariteit is de basis; met de 'maten' op de werkvloer in actie tegen het management. Twee jaar geleden stonden na een oproep van het AMK in Amsterdam de treinen plotseling stil, omdat machinisten en conducteurs geen snipperverlof konden krijgen. De onvrede stapelt zich op, het management is doof en blind, de mensen kennen en zien elkaar, de grens van acceptatie is gepasseerd, dus actie.

De collectieven in andere steden zijn veelal ontstaan nadat het personeel zich solidair verklaarde en/of bij de actie aanhaakte. Hun gemeenschappelijk doel is: opkomen voor de belangen van het personeel. Die belangen staan zwaar onder druk en een zeer grote meerderheid ziet zich niet vertegenwoordigd in het bondsbeleid dat veelal in achterkamertjes in samenspraak met de directie van NS wordt gemaakt.

Een veel gestelde vraag is: wie heeft nou de regie over die collectieven? In de eerste plaats opereert elk collectief zelfstandig. In de tweede plaats hebben ze in hun kritiek een sterke gemeenschappelijkheid. In de derde plaats zijn ze uiteraard voortdurend met elkaar in gesprek. Dat laatste is van groot belang. Het PC privé project en de mobiele telefoon van NS blijken voortreffelijke communicatiemiddelen. Snel, effectief, open naar elkaar en gesloten naar buiten. Mede naar aanleiding van de grote staking van 21 december vorig jaar is er gesproken over een landelijk collectief. Waarschijnlijk is dat nog een brug te ver, maar de actievoorstellen van Zutphen - een door de procesvereenvoudiging zwaar getroffen standplaats - worden landelijk besproken.

Democratisch en op actie gericht

De vorming van de personeelscollectieven is een hoopgevende ontwikkeling. We zitten er middenin, van alles is volop aan de gang, de druk van de NS directie is groot en de bond zou er heel graag greep op willen krijgen. De leiding van FNV Bondgenoten heeft ons in de steek gelaten en nu doen we het zelf. Op de werkvloer, aan de basis, democratisch en op actie gericht. Nieuwe acties staan op stapel, daarin gaat het om veel meer dan het 'rondje om de kerk' en wat meer of minder variatie in het werk. In een petitie aan de vaste commissie van Verkeer en Waterstaat van de Tweede Kamer staat onder meer: "Stop privatisering en start investering in het belang van een goed en veilig nationaal openbaar vervoer dat toegankelijk moet blijven voor iedereen voor nu en in de toekomst."

Om dit te bereiken, zal 'de politiek' die NS hun gang heeft laten gaan, de hand in eigen boezem moeten steken. We knokken dus op drie fronten: tegen de neoliberale politiek, een directie die koste wat kost de macht van de collectieven wil breken en een bond die niet verder kan komen dan 'rust en vrede in de tent'. Dit gevecht is een zware taak voor de collectieven, het wordt tijd dat de strijd verbreed wordt.

Peter Reenalda
(FNV Bondgenoten)

Afbeelding bij Personeelscollectieven organisatie op de werkvloer nr.100 Tekening (61 kb)