nr. 118
april 2004

welkom
edities
inhoud

Solidariteit

Internationaal Vakverbond, 1913-1945 - boekbespreking

Een tragische geschiedenis

De vorig jaar verschenen studie van Geert van Goethem over de geschiedenis van het Internationaal Vakverbond (IVV) geeft weinig reden tot vrolijkheid. Het is ook geen spannende lectuur die je met rode oortjes leest. Niettemin biedt Van Goethem een nuttige aanvulling op ons beeld van de geschiedenis van de internationale arbeidersbeweging.

Van Goethem begint met een citaat uit 1933 van Edo Fimmen die een belangrijke rol speelde in het IVV en meer nog in de leiding van de Internationale Transportarbeiders Federatie (ITF): "Het oordeel van de geschiedenis over de arbeidersbeweging in de jaren onmiddellijk na de oorlog, en vooral over de leiders van die beweging, zal waarschijnlijk niet mild zijn." Nu velt 'de geschiedenis' geen oordelen, maar kritische vakbondsleden hebben inderdaad weinig redenen om mild te zijn over de geschiedenis van het IVV en diens leiders. Zelf spreekt Van Goethem over de geschiedenis van de internationale vakbeweging als "een opeenvolging van mislukkingen, foute analyses en tragische ontwikkelingen". Die geeft hij uitgebreid aandacht.

Na een korte inleiding volgt een vijftigtal bladzijden over de globale geschiedenis van het IVV. In de resterende hoofdstukken volgt een uitwerking aan de hand van thema's. Tot slot bevat het boek een aantal korte biografieën van vakbondsmensen die in het IVV of zijn concurrenten actief waren. Van Goethem schrijft vooral een instellingsgeschiedenis van een kleine, bepalende elite van nationale en internationale functionarissen. Om zo ver te komen, heeft hij veel indirect onderzoek moeten doen, want in 1940 viel het centrale archief van het IVV in handen van de nazi's en die hebben het niet netjes voor ons bewaard.

Amsterdam en Moskou

Juli 1919 werd het IVV in Amsterdam opgericht. Vandaar 'de Internationale van Amsterdam'. Het organiseerde een sterk wisselend aantal, maar steeds vele miljoenen leden. Eigenlijk ging het om een naoorlogse heroprichting na de start in 1913 in Zürich. De voorloper van het IVV was het in 1901 opgerichte Internationaal Secretariaat der Nationale Vakcentrales (IS). Van Goethem: "Het IS speelde een belangrijke rol bij de toenemende ideologische gelijkschakeling op reformistische basis van de Europese vakbeweging en in de evolutie naar organisatorische onafhankelijkheid en politieke profilering van vakbonden." In 1945 werd het IVV ontbonden.

Het IVV was een koepel van vooral Europese nationale vakbonden en onderhield zeer conflictvolle relaties met de internationale beroepssecretariaten (IBS) die al vanaf 1890 bestonden en vooral in Duitsland hun basis hadden. De koepel organiseerde de reformistische, sociaal-democratische stroming in de internationale vakbeweging. Het gesloten en bureaucratische karakter van het IVV stond af en toe moeizame discussies met andere stromingen toe, zoals met de rivaliserende, communistische Rode Vakbondsinternationale (RVI). Van Goethem ziet de oprichting van de RVI op het tweede congres van de Komintern (1920) als "het begin van een strijd op leven en dood tussen Moskou en Amsterdam".

De christelijke vakbondsstroming en de liberale bonden werden zoveel mogelijk genegeerd. In de regel erkende het IVV slechts één nationale centrale per land. Twee Nederlandse NVV-bestuurders waren in het IVV van betekenis, zeker in de beginperiode, de al genoemde Edo Fimmen en Jan Oudegeest. Fimmen was van 1924 tot zijn dood in 1942 bezoldigd secretaris-generaal van de ITF. Overigens nam ook het NAS deel aan het oprichtingscongres van 1919.

Berlijn

De gevolgen van de Eerste Wereldoorlog wogen zwaar en de eerste jaren stonden in het teken van 'oorlog aan de oorlog'. Daarbij stelde het IVV veel vertrouwen in internationale verbanden als de Volkenbond en de Internationale Arbeidsorganisatie (IAO). In het begin zette het IVV ook internationale acties op touw: de boycot van het reactionaire Horthy regime in Hongarije, de boycot van munitietransporten naar Polen en humanitaire hulpacties voor hongerend Wenen en hongerend Rusland. Het Eurocentrisme van de leiding van het IVV maakte dat het verbond geen aandacht had voor de strijd in de koloniën.

Het IVV werd natuurlijk zwaar geraakt door de gevolgen van de grote economische depressie van de jaren dertig en de opkomst van het fascisme. Niet alleen de Duitse vakbondsleiders hebben het fascisme zwaar onderschat en er schandelijk voor gecapituleerd, ook het IVV kon de Duitse bonden niet tot een andere koers bewegen. Nog in juli 1931 besloot het IVV het hoofdkantoor van Amsterdam naar Berlijn te verplaatsen. Minder dan twee jaar later zou de grote Duitse vakbeweging door de nazi's eenvoudig zijn vermorzeld. In april 1933 verhuisde het secretariaat naar Parijs. Daar liet het IVV zich in 1940 verrassen door de Duitse aanval op België en Frankrijk.

De hoofdstukken die de geschiedenis van het IVV nader uitwerken, gaan onder andere over de verhouding met de Russische en Amerikaanse vakbeweging en met regeringen en hun geheime diensten, over de moeizame relatie met de beroepssecretariaten, over het sociale hervormingsprogramma, de IAO, de vrouwenactiviteiten, de opkomst van het fascisme en de weg naar het Wereldvakverbond (1945).

Rob Gerretsen
(ABVAKABO FNV)

Geert van Goethem, De Internationale van Amsterdam. De wereld van het Internationaal Vakverbond (IVV) 1913-1945, Antwerpen/Gent, 2003 (20 euro, 360 pagina's).