Recht en Arbeid - een bijzonder ontslagbesluit

In strijd met het recht

Eind maart 1999 verleent de directeur voor de Arbeidsvoorziening Zuidelijk Noord-Holland voor ongeveer honderd Amsterdamse havenwerkers een ontslagvergunning. In de regel kan de werkgever daarvan gebruikmaken en de arbeidsovereenkomst opzeggen. Hij moet dan nog wel nagaan of er geen ontslagverbod bestaat, bijvoorbeeld bij arbeidsongeschiktheid, maar dat is dan ook alles. Echter, of de werkgever in dit geval de afgegeven ontslagvergunning mag gebruiken, is nog maar helemaal de vraag. Hier is iets bijzonders aan de hand.

Eind 1997 verkeert de Amsterdamse havenpool in ernstige financiële problemen. Begin 1998 wordt de Stichting Personeelsvoorziening Amsterdam Noordzeekanaalgebied (SPAN) opgericht, die alle werknemers overneemt. In de zomer van 1998 krijgen 110 werknemers een nieuw contract met een nieuwe stichting aangeboden: SPAN-Operationeel (SPANO). De rest blijft in SPAN, een jaar later zal hun arbeidsovereenkomst eindigen. SPAN is dus het sterfhuis waarin uiteindelijk zo'n honderd werknemers achterblijven.

Correct aanwijzen

In het Nederlandse arbeidsrecht bestaat niet zoiets als een recht op arbeid. Oftewel werknemers in een sterfhuis overbrengen en daarmee, na verloop van tijd, de arbeidsovereenkomst beëindigen: mag juridisch. Echter, en dat is wel een in het Nederlandse recht geaccepteerd beginsel, de motieven moeten oprecht zijn. Als het om een reorganisatie gaat, moeten objectieve criteria gehanteerd worden. Degene met het kortste dienstverband komt het eerst in aanmerking voor ontslag. Als een werkgever van vervelende werknemers af wil, kan dat ook. Maar dat mag niet gebeuren onder het mom van een reorganisatie. Ontslaan mag, maar in het kader van een reorganisatie al het 'ongemotiveerde personeel' ontslaan, dat is niet toegestaan. De 'reorganisatie-grond' mag niet oneigenlijk gebruikt worden.

Bij het al dan niet mogen beëindigen van de arbeidsovereenkomst met de werknemers die in het sterfhuis (SPAN) terechtgekomen zijn, is dus beslissend of correct is aangewezen. Op grond waarvan kwamen werknemers in het sterfhuis? Of, anders gezegd, op grond waarvan kwamen ze in SPAN-Operationeel?

Op 15 juni 1998 geeft het bestuur van SPAN een aantal factoren aan die een rol hebben gespeeld. Op grond daarvan worden 110 personen voor SPAN-Operationeel geselecteerd. Daarbij worden onder andere de volgende criteria genoemd:

* opstelling (loyaal aan de onderneming),

* instelling (gestaag willen aanpoten, geen schades veroorzaken, geen ruzie met derden tijdens het werk, niet voortijdig het werk verlaten enzovoort),

* attitude,

* teamgeest,

* relatie met de collega's,

* de wil vrijwillig te willen werken (overwerken).

Het ontslagcriterium

Natuurlijk mag iedere ondernemer proberen heel erg gemotiveerd personeel te krijgen. Maar het personeel met een verkeerde opstelling, instelling en attitude onder het mom van reorganisatie ontslaan: dat mag niet. De wijze van selectie is, nu voor de overblijvers ontslag volgde, in strijd met het recht. De Ontslagadviescommissie, die de directeur Arbeidsvoorziening adviseert over het al dan niet verlenen van een ontslagvergunning, vindt dit ook. In het ontslagbesluit geeft zij de volgende uitleg:

"Een en ander is uitvoerig aan de orde geweest in de Ontslagadviescommissie; het aldaar verkregen advies was unaniem dat de toestemming niet moest worden verleend. Zulks op grond van de overweging dat er naar het oordeel van de commissieleden een zodanige verwevenheid tussen de stichtingen bestaat dat het gekozen beleid, temeer nu SPANO voortkomt uit SPAN, moet worden gezien als een model als gevolg waarvan medewerkers niet de bescherming van het anciënniteitbeginsel genieten. Aan zo een model wensen de commissieleden niet mee te werken."

Zelden zullen werkgevers- en werknemersvertegenwoordigers in de commissie zo eensgezind zijn geweest. En zelden komt het voor dat in het ontslagbesluit de overwegingen van de adviescommissie zo klip en klaar zijn vastgelegd.

De directeur Arbeidsvoorziening legt het advies echter naast zich neer. Op grond waarvan hij dat doet, wordt niet duidelijk. De enige motivering die hij geeft, is dat de Algemene directie van de Arbeidsvoorzieningen Nederland van mening is dat het wel kan. Waarom die algemene directie dat vindt, weten we niet. Mogelijk is op ministerieel niveau rechtstreeks ingegrepen. Aangezien zonder deugdelijke motivering het advies van de commissie niet wordt gevolgd, kan reeds op deze enkele grond het ontslagbesluit juridisch niet in stand blijven. Op zo een belangrijk aspect mag de directeur, nu werkgevers- en werknemersvertegenwoordigers in de commissie zo'n helder standpunt innemen, zijn motieven niet voor zich houden.

Het rechtsgevolg

De vraag is nu of, onder de gegeven omstandigheden, de werkgever van de afgegeven ontslagvergunning gebruik mag maken. Als het antwoord 'ja' is, moet nog de opzegtermijn in acht genomen worden en kan de arbeidsovereenkomst worden beëindigd. Als het antwoord 'nee' is, kan de werkgever niet rechtsgeldig opzeggen en blijft de arbeidsovereenkomst in stand. Op de werkgever blijft dan de verplichting rusten loon door te betalen tot het moment dat wel een rechtsgeldig einde aan de arbeidsovereenkomst is gekomen.

Een aantal werknemers vindt het - volstrekt terecht! - de moeite waard hun kans te wagen en zal een juridische actie ondernemen. 'Ja' hebbben ze, 'nee' kunnen ze krijgen.

Pim Fischer

Wordt vervolgd! Overigens bestaat het bestuur van SPAN, de werkgever, uit vertegenwoordigers van de bonden en Arbeidsvoorziening.