Recht en Arbeid - een bijzonder ontslagbesluit (8)

Ongelijken voor het recht gelijk

In Solidariteit schrijven we nu al meer dan een jaar over een door inmiddels 27 ex-medewerkers van de Amsterdamse havenpool aangespannen juridische procedure. Een bijzonder ontslagbesluit, heette het toen. We zijn nu ruim een jaar verder en een bijzonder ontslagbesluit, dat was het.

Het burgerlijk recht neemt in de harde dagelijkse strijd een bijzondere plaats in. Elkaar doodconcurreren mag niet alleen, dat hoort ook, zolang in de prospectus maar de waarheid staat. In deze burgerlijke maatschappij is de materiële ongelijkheid tot recht verheven. Maar eenmaal ongelijk, moeten allen weer accepteren dat ze voor het recht formeel gelijk zijn. Arbeiders mogen en kunnen niet verwachten dat het burgerlijk recht hen tegen ontslag beschermt. Maar als ze eenmaal worden ontslagen, moet dat wel op een correcte en zorgvuldige wijze gebeuren. Aandelen te duur aanbieden mag, zolang in de prospectus maar geen leugens staan. Een laag loon betalen mag, zolang maar niet in de arbeidsovereenkomst meer is overeengekomen. De vrije contractsluitende partijen dienen zich behoorlijk te gedragen. Met ongelijkheid heeft het recht geen probleem, het recht heeft slechts problemen met contracten die worden gebroken.

De harde werkelijkheid

Arbeiders stellen hun arbeidskracht gedurende enige tijd aan de kapitalisten ter beschikking. Zij krijgen daarvoor een zekere vergoeding. Maar dan is wel de afspraak dat de arbeiders helemaal niets mogen behouden van wat zij maken of hebben bedacht. Alles wat in de tijd van de baas is bedacht, uitgevonden en gemaakt komt rechtens de baas toe. Het recht met zijn formele gelijkheid maakt de onteigening mogelijk. De arbeider kwam met lege handen en ging met lege handen. De kapitalist heeft er immers voor betaald en neemt dan ook alles. In het recht hoort dat ook zo. Het recht maakt de uitbuiting, de meerwaardeproductie, mogelijk.

Vakbonden hebben niet zoveel op met het burgerlijk recht. Soms is het ontzag enorm. Dan wordt recht met een hoofdletter geschreven en gedaan alsof recht iets met rechtvaardigheid te maken heeft. Maar op een ander moment is recht weer een bundeltje zachte normen waar de vakbond niets voor koopt. Beide benaderingen zijn echter onjuist. Die zachte normen zijn bikkelhard. Hard in twee betekenissen. De formele gelijkheid maakt de ongelijkheid mogelijk. Maar als die zachte normen worden geschonden, dan moet er ook betaald worden. En ook dat laatste is bikkelhard. Dat geldt voor de opstellers van de prospectus van World On Line, maar ook voor de havenpool. Voor het feit dat achter die prospectus de ABN AMRO zit en achter de havenpool de vakbond schuil gaat, heeft het recht geen respect.

De havenpool

En zo komen we te spreken over de Amsterdamse haven. De vakbonden ontwikkelden tegenover de havenbaronnen macht.Vakbonden waren er om de materiële positie van de arbeiders te verbeteren. De losse arbeiders werden, eenmaal georganiseerd, een krachtige partij. Maar dat alles verandert op het moment dat de vakbond zelf havenbaron wordt. Twee bestuurders van FNV Bondgenoten - Heilig en Ter Wisscha - vormen samen het stichtingsbestuur van de nieuwe havenpool. (Hun compagnon, de CNV'er Van Buchem, is vorig jaar september vertrokken en is nu hoofd Personeelszaken bij de Aalsmeerse bloemenveiling.)

Eenmaal werkgever in deze burgerlijke maatschappij moeten ook de vakbonden zich houden aan de burgerlijke spelregels. Maar het bijzondere van deze geschiedenis is nu dat zij, eenmaal werkgever, niet veel meer op hadden met het burgerlijk recht. Alle normen waaraan kapitalisten zich bij de uitbuiting van arbeiders te houden hebben, golden ineens niet meer. Bijzonder is vervolgens dat 27 werknemers naar het juridische wapen grijpen. Niet om te zeggen: vakbond wordt weer vakbond en kom op voor de belangen van de arbeider. Daar is het recht niet voor. Wel om de vakbond aan het burgerlijk recht te houden. Aan de norm van goed werkgeversschap en goed huisvader. Aan zorgvuldigheidsnormen en de verplichting beslissingen behoorlijk te motiveren.

De vakbond

Vreemd is dat op geen enkel moment de vakbond heeft bedacht dat hij het fout heeft gedaan. Het lijkt wel of de bond dacht dat hij het niet fout kon doen, omdat hij toch immers vakbond was. Er was echter geen sprake van een enkele onzorgvuldigheid, maar van een systeem van onzorgvuldigheid. Deze vakbond had niet eens de ambitie zich te willen gedragen als zorgvuldig werkgever. Dat is wat een jaar spitten aan het daglicht heeft gebracht. Het lijkt voor de hand te liggen dat het recht dat gaat afstraffen. Hoewel van meet af aan de 27 eisers volstrekt duidelijk waren en ook al hun stappen hebben aangekondigd, bleef echter de vakbond een hautaine houding aannemen. In september 1999 verscheen in het FNV-magazine nog het stoere commentaar: 'laat ze maar komen, dan zullen we ze het wel even uitleggen'. Ook na het uitdelen en toelichten van een doorwrochte Aanklacht tijdens het congres van FNV Bondgenoten, eind januari van dit jaar, gingen de alarmbellen niet luiden. Ik wacht al een jaar op het telefoontje met de mededeling: 'hoeveel kost het ons om de procedures te stoppen?'.

De 27 werknemers stellen dat de vakbond niet het recht heeft zich onfatsoenlijker te gedragen dan zijn collega-ondernemers. Juridisch kan de vakbond niet gedwongen worden weer zijn rol als vakbond op te nemen. De bond kan echter wel gedwongen worden zich te houden aan het burgerlijk recht. Wellicht kan deze serie over dit bijzondere ontslagbesluit ook een steun zijn voor de strijd voor een vakbond die opkomt voor de belangen van de arbeiders.

Pim Fischer