Nadelen van eenzijdig werk kunnen worden rechtgetrokken

Echte banen en zombie bedrijven

Niko Manshanden 1

De corona crisis maakt de kwetsbaarheid van de huidige economie duidelijk en legt zwakheden bloot. Welke zijn dat en kunnen echte banen en echte bedrijven de economie crisisbestendiger maken?

De huidige economie kent efficiëntie met Lean werken, Just in Time met afhankelijkheid van productie elders in de wereld, veel flex, korte termijn strategie, weinig investeringen en platformwerk. Het werk en de bedrijven zijn handelswaar en vluchtig geworden. Dit soort bedrijven hebben meer last van de crisis en worden 'zombie bedrijven' genoemd. 2 Je zou daar het begrip 'zombie sectoren' aan toe kunnen voegen. In de media vragen deskundigen en de politiek zich af of we niet naar een andere economie moeten om de (corona)crisis het hoofd te bieden. Misschien moet de economie nieuw worden ingericht, gereset.

Flex schil

Daarbij hoort de vraag hoe de economie zich de laatste jaren heeft ontwikkeld. De flex-schil bijvoorbeeld is enorm groot geworden. De verhouding flex-vast is volgens CBS drie miljoen op negen miljoen banen. En de jeugdwerkloosheid verdrievoudigde in de corona crisis. In goede tijden hebben sommige bedrijven een te grote flex schil laten ontstaan als verdienmodel. En om wellicht maatschappelijke kosten niet te dragen.

Tijdens de corona crisis bleek de flex-schil echter heel kwetsbaar. Uitzendkrachten en andere flexers werden als eerste naar huis gestuurd. Ook veel zzp'ers moesten het bedrijf uit of kregen geen opdrachten meer. Daarmee verloor het bedrijf vakmensen en mensen die de bedrijfscultuur goed kennen. Hoewel de NOW ook voor flexers geldt, werd er toch afscheid van hen genomen. 3 Hoe kunnen we kwetsbare arbeid beter beschermen?

Zombie economie

In het artikel Welke baan is er straks nog? van Hans van der Beek (Het Parool 18 juli 2020) passeren verschillende deskundigen de revue. Het blijkt dat de corona crisis een aantal bedrijfstakken flink heeft geraakt, terwijl andere juist meer floreren zoals de supermarkten, de tuincentra en de pakjesbedrijven.
Sectoren die veel last hebben, bevinden zich vooral in de 'preteconomie'. Toerisme, horeca, maaltijdbezorging, de taxibranche van Uber en vakantie. En logistiek gesleep en het vliegen voegen weinig toe aan een duurzame economie. Uitzend- en detacheringsbedrijven zijn constructies waarbij het vaak alleen gaat om snel geld verdienen. Elke laag van tussenhandel verdient weer en zo komen we tot een 'halfslachtige' economie met veel zombie sectoren en zombie bedrijven.

Platformbedrijven schieten uit de grond, maar verdwijnen ook weer snel en laten dan niets achter. Die bedrijven zijn niet tastbaar, bestaan feitelijk niet, maar alleen als 'App' en zijn zo weer weg. Booking.com zei het zelf: Wij hoeven geen CAO na te leven, want we zijn geen bedrijf, we zijn een platform. Het is digitale handel en men doet Amazon na. Bol.com is steeds meer platform voor andere bedrijven, subcontractors die wel echt bestaan en hun echte spullen verkopen. Flex en 'handel in pret' is één van de zwakheden, maar er is meer.

Zombie werk

Een ander euvel dat in de corona crisis naar boven is gekomen, is dat vakbekwaamheid en volwaardige functies zijn gefragmentariseerd tot deeltaken. Deze tendens is al langer aan de gang en ontpopt zich de laatste tien jaar steeds meer. De werknemer hoeft geen vak meer te kunnen, maar wordt ingezet voor een taak: enkele handelingen die in een week zijn te leren. Men werkt niet aan een machine of productlijn, maar beperkt zich tot het bedienen daarvan. En dan alleen dat wat voor de taak op dat moment nodig is. Het werk is versplinterd, ook bij het vast personeel rukt dat op.

Je moet een 'App' (Uber-chauffeur, maaltijd- en pakjesbezorger, medewerker distributiecentra), of een website kunnen bedienen in het domein 'meest gestelde vragen' (call centre, winkelmedewerker) en de klant zo kort mogelijk spreken. De tijd wordt digitaal bijgehouden; beter dertig dan twinntig klanten per dag. Veel werk is een taakbaan of shitjob geworden met voorbeelden als de barista (koffie bereiden), schoonmaker en receptioniste. Het gevolg is dat veel (jonge) werknemers nog maar één dingen kunnen. Een caissière moet alleen nog maar kunnen scannen. Volwaardige banen bestaan naast operationele taken echter ook uit voorbereidende, ondersteunende en organiserende en (regel)taken.

De nodige economie

Vraag is hoe het nu verder moet; hoe stoppen we het afglijden naar een cowboy economie en zorgen we ervoor dat er weer duurzame ondernemingen gaan ontstaan met echte banen en een goede bijdrage aan de samenleving. Frappant is dat bepaalde functies nu cruciaal worden genoemd, als de zorg, de politie, de brandweer en het onderwijs. Daar zijn brede functies, met eisen aan diplomering en registratie. Dat is ook eervol werk, er wordt voor geapplaudisseerd. Er is de steunmaatregel NL leert door van de NOW-2 en 3. Via dat programma kan de werknemer naar een andere sector, bijvoorbeeld de stewardess naar de zorg. Dat is niet genoeg, we moeten naar een nieuwe economie.

In Het Parool (19-07-2020) zegt Rob Witjes, hoofd arbeidsmarktinformatie van het UWV: De toekomst laat zich lastig voorspellen. En economen zitten met de handen in het haar. Hij voegt daaraan toe dat een crisis als de corona crisis nooit vertoond is en dat we maar moeten zien wat het effect op de economie is van 'de 1,5 meter samenleving' en andere beperkingen. Zakaria Boufangacha, hoofdbestuurder van de FNV met de portefeuille arbeidsmarkt, ziet ook veel zaken die gaan veranderen. De logistiek en de export moeten anders, ook vanwege duurzaamheid. Zowel de FNV als Ton Wilthagen pleiten ervoor om te zoeken naar nieuwe, brede banen en nieuwe werkgelegenheid.

Rol ondernemingsraad

Voor de ondernemingsraad (OR) is het van belang om de bedrijfsverandering te begeleiden. Meedenken bij nieuw werk, zowel in de productie als in de dienstverlening. Werknemers de mogelijkheden bieden voor omscholing. Een andere baan of functie met andere taken kan in het eigen bedrijf. Of anders elders in de sector, of regio of in een andere bedrijfstak. Een ondernemer die de slag kon maken zei onlangs in de media: Je moet je bedrijf omgooien.

Vermoedelijk liggen hier de kansen voor een uitweg om te overleven en een bedrijf nieuw op te zetten. De OR zou ook de klimaattransitie kunnen gebruiken om mee te praten bij nieuwe producten, nieuwe diensten en een nieuw marktsegment. En in de meeste sectoren blijft het werk aanwezig of breidt het juist uit. De OR kan meebeslissen over wat verder gaat dan louter bezuinigen, inkrimpen en reorganiseren. De OR kan een bijdrage leveren aan de omwenteling van het bedrijf. Voorkom paniekvoetbal en zet een duurzame stip op de horizon. Dan kun je bouwen aan echte bedrijven met echt werk dat goed geworteld is in mens en samenleving.