Geen Vincent van Gogh of Johan Cruijff

Henk Sneevliet is de bekendste Nederlander in China

Fred Sengers1

De Communistische Partij China viert vanaf donderdag [1 juli] het 100-jarig bestaan. Lenin stuurde in 1921 een Nederlandse communist naar Shanghai om de oprichting te begeleiden. Henk Sneevliet was ook in eigen land invloedrijk.

Niet Vincent van Gogh. Zelfs niet Johan Cruijff is de bekendste Nederlander in China. Iedere Chinese scholier leert over Henk Sneevliet, de buitenlander die erbij was toen de partij werd opgericht die het voor het zeggen heeft in hun land. Al wordt hij in China aangeduid met zijn schuilnaam Maring, als Ma Lin uitgesproken. In de grote hal van de Chinese ambassade in Den Haag is momenteel een kleine tentoonstelling ingericht als hommage aan de Nederlander.

Bliksemcarrière

Sneevliet was niet zomaar toehoorder bij de historische gebeurtenis in 1921. Hij speelde een doorslaggevende rol, vertelt professor Anthony Saich die zich verdiepte in de geschiedenis van de Communistische Partij China (CPC). Sneevliet was erg invloedrijk in de beginjaren. Hij benadrukte het belang van een goede partijorganisatie, propaganda en discipline', vertelt Saich. Hij overtuigde zowel Moskou als zijn Chinese kameraden dat samenwerking met de Nationalisten noodzakelijk was om de revolutie in China te verspreiden. Het concept van een Verenigd Front is tot op vandaag zijn nalatenschap aan China.

Henk Sneevliet werd op 13 mei 1883 geboren in de Rotterdamse wijk Crooswijk. Het gezin was straatarm. Toen moeder drie jaar later aan tuberculose overleed, werd de opvoeding overgenomen door familie van vaderskant in Den Bosch.
Ook de leefomstandigheden in de Kanaalstraat 9 waren sober. De plaatselijke loge van vrijmetselaars De Edelmoedigheid betaalde vanaf 1895 zijn hbs-opleiding; 30 gulden per jaar schoolgeld en een tegemoetkoming voor boeken. Henk kreeg dertien keer een gulden of rijksdaalder extra vanwege zijn goede cijfers.
Sneevliet werd aangenomen bij de spoorwegen en in Zwolle geplaatst. In 1907 werd hij, 23 jaar oud, gekozen tot raadslid in Zwolle voor de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij SDAP. In 1909 werd hij voorzitter van de Spoorwegvakbond. Hij kon goed organiseren en enthousiasmeren en maakte een bliksemcarrière.

Open Deur politiek

De CPC en de Kwomintang raakten na de dood van de eerste Chinese president Sun Yat-sen in een burgeroorlog verwikkeld. Alleen tijdens de Tweede Wereldoorlog bundelden communisten en nationalisten de krachten tegen de Japanners. Daarna pakten ze de strijd weer op. In 1949 wonnen de communisten.

Op 1 oktober van dat jaar riep Mao de Volksrepubliek China uit. Pas na zijn dood in 1976 stelde het land zich open voor buitenlandse investeringen. Die Open Deur-politiek zorgde voor een enorme economische ontwikkeling. China is na de Verenigde Staten nu de tweede economie ter wereld. Hoewel het land formeel meerdere partijen kent, het Verenigd Front, is het de facto een eenpartijstaat.

Indonesia

De Rotterdammer kon meteen aan de slag: in 1911 brak een internationale zeeliedenstaking uit. Amsterdamse havenwerkers sloten zich aan. De gemoederen liepen hoog op, in de wijk Kattenburg openden militairen het vuur waarbij tientallen stakers gewond raakten.
De SDAP en de vakbond wilden genoegen nemen met tegemoetkomingen van de havenbaronnen. Sneevliet bleef solidair met de stakers en brak zowel met zijn partij als de vakbond. Een persoonlijke en professionele nederlaag, weet Bart van der Steen, historicus en lid van het Herdenkingscomité Sneevliet. Als hij al voor iets was voorbestemd, was het de vakbeweging te leiden. Maar vanwege zijn principiële opstelling werd hij aan de kant gezet.'
Vanwege zijn actieverleden kon Sneevliet niet terug naar de spoorwegen. Hij besloot zijn geluk te beproeven in Indië, waar hij werkte als journalist bij het Soerabajaasch Handelsblad. In 1913 nam hij het initiatief voor de oprichting van de Indische Sociaal-Democratische Vereeniging, in 1920 omgedoopt tot Partai Kommunis Indonesia. Sneevliet werd namens die partij afgevaardigd naar de Communistische Internationale, waar hij de belangstelling wekte van Lenin.

Toen de Russische leider hoorde dat Chinese intellectuelen een communistische partij wilden oprichten, stuurde hij Sneevliet en de Rus Vladimir Nikolski naar Shanghai. Sneevliet was één van de weinige communisten met ervaring in Azië, ook al wist hij weinig van China en sprak hij geen Chinees.
Sneevliet nam de nachttrein vanuit Berlijn naar Venetië, voor de boot naar Shanghai. Al in Wenen werd hij enige tijd uit de trein gehaald voor verhoor. Veiligheidsdiensten hielden deze gevaarlijk geachte 'extremistische persoon' nauwlettend in de gaten.

Eerste partijcongres 1921

De maand juli zal in China in het teken staan van festiviteiten rond het CPC-jubileum. Op 1 juli is er een groot gala in de Hal van het Volk in Peking, waar president en partijleider Xi Jinping speciale 1 Juli-medailles zal uitreiken voor verdienstelijke partijleden.
Zoals bij iedere grote gebeurtenis wordt de verjaardag van de partij gevierd met jubileumboeken, speelfilms, tv-documentaires, tentoonstellingen en concerten. Ze hebben gemeen dat ze de doorslaggevende rol van de communistische partij in China's ontwikkeling benadrukken. Er staat geen militaire parade gepland.

In Shanghai kwamen de oprichters op 23 juli 1921 bijeen voor het Eerste Partijcongres van de Communistische Partij China. Een mondvol voor een groepje van vijftien revolutionairen. Het huis waar de ontmoeting plaatsvond, is nu een museum. In één van de tentoonstellingsruimtes is de woonkamer nagebouwd. We zien Mao in het midden oreren. Overige aanwezigen zitten om hem heen. Op de achtergrond twee westerlingen: Sneevliet en Nikolski.
Waarschijnlijk is het zo niet gegaan. Mao was geen hoofdrolspeler op het eerste congres. Zijn rol is achteraf door de Partij groter gemaakt, vertelt Saich. Na Mao's dood is er meer ruimte gekomen om de inbreng van anderen te belichten. Er werd tegen Sneevliet opgekeken. Hij kende Lenin en had revolutionaire ervaring.'
Toen een onverwachte bezoeker zich bij het huis meldde, vermoedden de aanwezigen dat een politie-inval ophanden was. Ze braken de vergadering op en verplaatsten die naar Jiaxing. Sneevliet en Nikolski bleven in Shanghai. Zij zouden te veel opvallen op het Chinese platteland waar buitenlanders toen nog een bezienswaardigheid vormden.

Opruiing

De Nederlander overtuigde de oprichters samen te werken met de nationalistische beweging van Sun Yat-sen. De kersverse communistische partij telde maar 53 leden en Sneevliet voorzag dat die weinig konden bereiken in het enorme China dat in chaos verkeerde. Sneevliet zou daarna nog twee keer China bezoeken om de communisten te adviseren.

In Moskou en Shanghai mocht Sneevliet een grote meneer zijn, in eigen land zat hij op dood spoor. Als voorzitter van de radicale vakcentrale NAS bleef hij een outsider. Hij was enige tijd gemeenteraadslid in Amsterdam. Zat vast wegens opruiing. Uit onvrede met bestaande partijen richtte hij - voor de derde maal - een communistische partij op, de RSP (later RSAP). Daarvoor werd hij in de Tweede Kamer gekozen, maar belandde er in een politiek isolement.

Geëxecuteerd

Ook privé ging het niet goed. Beide zoons uit Sneevliets tweede huwelijk pleegden zelfmoord. Hij kreeg depressieve gevoelens en zocht afleiding in drank en vrouwen. Een nieuwe, grote gebeurtenis zou zijn leven weer zin geven, maar betekende ook zijn einde.

Meteen na de inval van de Duitsers in 1940 richtte Sneevliet een verzetsgroep op die illegale geschriften tegen de nazi's publiceerde. De Duitsers hadden hem snel in het vizier. Sneevliet probeerde de Sicherheitsdienst voor te blijven en vluchtte naar Brabant. Maar in de nacht van 5 op 6 maart 1942 werd hij op zijn onderduikadres in Bergen op Zoom gearresteerd.
Na verhoor werd hij bij Kamp Amersfoort samen met zes leden van zijn verzetsgroep op 12 april 1942 geëxecuteerd. Op begraafplaats Westerveld in Driehuis staat een eenvoudig monument, waar Sneevliet en zijn kameraden nog ieder jaar worden herdacht.