Democratie en strijdbaarheid, op weg naar een nieuw perspectief
Strategie voor rechtvaardige verdeling van publieke rijkdom (deel 1)
Sjarrel Massop
De overtuiging in de vakbeweging over de noodzaak voor meer democratie en strijdbaarheid begint toe te nemen. De strubbelingen over de 'governance', de aansturing van de vakbeweging, maken het belang duidelijk van een strategie die rust op ingrijpende veranderingen. Die strategie moet ontwikkeld worden daar waar een nieuw perspectief thuishoort: bij de leden!
Een noodzakelijke, maar geen eenvoudige opdracht, zeker niet omdat de vakbeweging er al jaren op gericht is resultaten te boeken door middel van overleg en helaas zelden de strijdbijl weet te vinden. Korte oprispingen daargelaten, bijvoorbeeld wanneer onderhandelingen onder druk gezet moeten worden. Het eerder besproken vraagstuk van de 'holle staat' versterkt de leegheid van het overleg. Strijdbare perspectieven zijn niet van de overheid te verwachten. Niet alleen vanwege de blokkade door de politieke verhoudingen, maar ze is vleugellam bij de uitvoering van politieke besluiten. Een groot deel van de publieke taken is uitbesteed aan een complex netwerk van commerciële en non-profitorganisaties. Zo tekent Merijn Oudeampsen de 'holle staat'. (e534-2)
Commons
De kern van de strategiewijziging - vakbondswerk aan de basis, activerend vakbondswerk en democratisering van de vakbeweging - wordt hier toegelicht aan de hand van het algemeen erkende (historisch en internationaal) begrip 'commons'. Het is een nieuw leven ingeblazen door Guy Standing (1).
De Engelse term wordt gebruikt, omdat bewegingen als commons in de Verenigde Staten en Engeland in opkomst zijn. De commons - in het Nederlands bekend als meent, brink, gemene gronden, gemeenschappelijke middelen of collectieven - beschikken over hulpbronnen die door alle leden van een groep of samenleving kunnen en mogen worden gebruikt. Het betreft alles wat publiek is of zou moeten zijn: bibliotheken, wegen, woningen, scholen, parken, enzovoort, maar is ook een organisatievorm van mensen: de 'commoners'. Commons staan dus tegenover 'het private'.
De commons benadering op het niveau van de samenleving betekent: alles publiek maken wat in de loop van de tijd door de overheid geprivatiseerd is. Dat moet gebeuren door bewegingen die belang hebben bij publieke veranderingen in dienst van de commoners, zoals werk, inkomen, zorg, huisvesting, energie, voedsel, communicatie, scholing, kortom alles wat het mogelijk maakt om aan de samenleving te kunnen deelnemen.
Plundering commons
Volgens Guy Standing zijn de commons gegrondvest in het Charter of the Forest. Na het Magna Carta, de Engelse regeling tussen de vorst en de adel over rechten en plichten, is in 1225 dit Charter opgesteld: Een regeling tussen enerzijds de vorst en adel en anderzijds de commons. Het charter bracht de commons veel goeds: de mogelijkheid om armoede tegen te gaan en bestaanszekerheid te verzekeren.
Het is in de loop van de eeuwen echter fout gegaan. Steeds weer werd er vooral door de adel gesleuteld aan het Charter. Er was verzet (Robin Hood), maar de commons waren te zwak en slecht opgewassen tegen de adel die steeds meer grond in beslag nam. Daarbij waren de commons plaatselijk georganiseerd, maar onderling slecht verbonden. De problemen met de commons zijn eerder bij Solidariteit beschreven. (e486-2)
Naar onze tijd uitgewerkt, stond het neoliberalisme haaks op het principe van de commons. Maatschappelijke instellingen die geen waarde voortbrengen, werden geprivatiseerd, opdat de markt kan zorgen voor de waardevorming. Het verzet van de commons kan echter niet uitblijven, omdat ze in hun bestaan bedreigd werden. Guy Standing schrijft daar het volgende over: Dit idee van de commons is geworteld in onze cultuur, een reflectie en herinnering aan onze geschiedenis. Het is zowel anti-markt als ook anti-overheid. Of komt tenminste op tegen teveel markt dat competitie en individualisme ophemelt en tegen teveel overheid dat samenhangt met bureaucratie en paternalisme.
Een ernstige verzwakking van de commons komt voort uit 'het precariaat', een nieuwe 'sub klasse' door Guy Standing beschreven en bij Solidariteit besproken (e201 - 1):
Een groep in het moderne Engeland, en overal elders, is meer besmet dan de andere groepen door veranderingen in alle vormen van de commons. Dit is het precariaat, een opkomende klasse die voortkomt uit de globalisering, de digitale revolutie en veranderingen in het economische en sociaal beleid gedurende de laatste vier decennia. Het bestaat uit miljoenen mensen over de gehele wereld: het precariaat met andere patronen van arbeid en werk, een afwijkende structuur van sociaal inkomen en het verlies van burgerrechten.
Werkers in geflexibiliseerde arbeid, waarop de vakbeweging geen greep kan krijgen.
Manifest
In een poging het Charter of the Forest te herstellen, heeft Standing een manifest opgesteld met 44 artikelen in zes rubrieken. Een concretisering van een nieuwe strategie voor het rechtvaardig delen van de publieke rijkdom en een strijdbaar perspectief voor het herstel van de samenleving. Guy Standing benoemt de laatste twee artikelen als cruciaal voor het manifest.
Artikel 43 - Er moet een fonds voor de commons worden opgezet, de voornaamste bron vormen de opbrengsten van het commerciële gebruik of exploitatie van de commons. Het fonds kan investeren in de uitvoering en het behoud van een ecologische, duurzame, publieke rijkdom. De dividenden moeten uitbetaald worden evenredig voor allen die deelnemen aan de commons.
Artikel 45 - De herroeping van het Charter of the Forest door een wetgevend akkoord over het bestaansrecht van de commons. Een fonds zou het basisinkomen kunnen introduceren als een economisch recht dat moet worden uitbetaald als een dividend aan de commons.
De regeling kan als leidraad gebruikt worden voor de ontwikkeling van activiteiten om aan de slag te gaan voor een andere samenleving. Belangrijke gedachte daarbij is wel dat de activiteiten aan elkaar verbonden worden en niet op zichzelf staan.
Wordt vervolgd.
(1) Guy Standing, (2019), Plunder of the Commons, a manifesto for sharing Public Wealth, Penguin,
-, (2011), The Precariat, the new dangerous class, Bloomsbury, open access.
