Welkom Extra's

Overdenkingen rond de jaarwisseling (1)

Terugblik op het jaar 1924 met uitstapjes naar 2024

Harry Peer (1)

De oude wereld is stervend en de nieuwe wereld vecht om geboren te worden: het is nu het tijdperk voor monsters, Antonio Gramsci (1891-1937).
De aarde biedt voldoende om ieders behoefte te bevredigen, maar niet ieders hebzucht, Mahatma Gandhi (1869-1948).

Franz Kafka overleed op veertigjarige leeftijd op 3 juni 1924 in Kierling, Oostenrijk. Doodsoorzaak tuberculose. Kafka werd geboren en groeide op in de Duitstalige Joodse gemeenschap van Praag, destijds deel uitmakend van het Habsburgse keizerrijk.
Ben je in Praag, bezoek daar het naar Kafka genoemde museum en maak eens een foto van het standbeeld van de grote auteur. Maar lees vooral zijn romans Het proces en Het slot en de novelle De gedaanteverwisseling. De uitdrukking Kafkaiaans is in ons spraakgebruik opgenomen en verwijst naar een nachtmerrieachtige, onheilspellende sfeer. Neem de eerste zin uit Het Proces, misschien wel de beroemdste uit de wereldliteratuur: Iemand moest Josef K. belasterd hebben, want zonder dat hij iets kwaads gedaan had, werd hij op een ochtend gearresteerd.
En voorts de eerste zin uit De gedaanteverwisseling: Toen Gregor Samsa op een morgen uit onrustige dromen ontwaakte, ontdekte hij dat hij in zijn bed in een monsterachtig ongedierte was veranderd.
Het forse gele Franz Kafka Verzameld werk, uitgegeven door Querido, valt meteen op in iemands boekenkast, 996 bladzijden. Opmerkelijk genoeg ontbreekt Kafka's meest indringende verhaal, het schrijnende essay Brief aan vader over de verhouding van Franz tot zijn vader.

Staking vissers IJmuiden

Wat weten we verder van het jaar 1924? Zijn er gegevens op te diepen die interessant kunnen zijn? Kijken we naar het bevolkingstal van Nederland, dan is dat zeker het geval. In 1924 woonden er 7,2 miljoen mensen in ons land. Om dicht bij de eigen familie te blijven, mijn moeder werd in dat jaar 8, zat in de derde klas van de lagere school; mijn vader 12, hij ging naar de ambachtsschool om voor timmerman te leren.
Het aantal inwoners van ons land blijft maar toenemen, van 5 miljoen in 1900 tot 10 miljoen in 1950, en van bijna 16 miljoen in 2000 naar ruim 18 miljoen op dit moment. Het leven in 1924 was karig; zonder de voorzieningen in de woning zoals de huidige warmtebronnen, in de winter was het altijd koud; geen ijskast, geen wasmachine. De eerste stofzuiger kwam in Nederland zo rond deze tijd op de markt.
De economie trok vanaf 1924 wel wat aan. Symbool daarvan is de eerste hoogoven die op maandag 22 januari 1924 in IJmuiden werd aangestoken. Een tweede tot de verbeelding sprekend voorbeeld is de eerste intercontinentale vlucht. De Fokker F.VII vertrok op 1 oktober 1924 vanaf Schiphol en arriveerde op 24 november in Batavia op Java.

De arbeidersbeweging had met het bereiken van het algemeen kiesrecht inspraak verworven in het landsbestuur. Met aanzetten tot sociale wetgeving en de acht uren werkdag kwam er enige verlichting in het leven van de gewone man en vrouw. De kortere werkdag gaf mensen de gelegenheid tot scholing, vorming en tochtjes in de natuur. Onlangs vierde het Nederlands Instituut voor Volksontwikkeling en Natuurvriendenwerk (Nivon) haar honderdjarig bestaan. Het op 11 november 1924 opgerichte Instituut voor Arbeiders Ontwikkeling (IvAO, in 1960 van naam veranderd in Nivon) sloot aan op de behoefte aan kennis en ontplooiing van de werkende klasse en bood een tegenwicht ten opzichte van de burgerlijke volksontwikkeling. Van educatie en recreatie naar actie en mobilisatie in de arbeidersbeweging. Op 8 december gaan 1.500 vissers uit IJmuiden in staking. Het Nationaal Arbeids Secretariaat (NAS) en de daarbij aangesloten IJmuider Federatie zetten een landelijke steunbeweging op. Het lukt om alle stakers financieel bij te staan. De loonsverhoging komt er, al is het minder dan de inzet van tien gulden per maand. Op 25 januari 1925 vaart de vloot weer uit.

Rechts kabinet

Een eeuw later zijn we er met z'n allen beslist welvarender op geworden. Gezonder, beter opgeleid, mobieler, mondiger. Het gaat zelfs zo goed met de economie dat Nederland als een magneet trekt naar allerlei soorten immigranten: arbeidsmigranten uit de Europese Unie en daarbuiten, asielzoekers en studenten. In 2024 heeft Nederland een rechts kabinet.

In 1924 was er eveneens sprake van een rechts kabinet, ook wel aangeduid als confessioneel. Charles Ruijs de Beerenbrouck leidde het tweede naar hem genoemde kabinet bestaande uit drie partijen: de Rooms Katholieke Staats Partij met 32 zetels, de Anti Revolutionaire Partij met 16 en de Christelijk Historische Unie met 11 zetels. Totaal 59 zetels op de 100 leden van de Tweede Kamer destijds. Ruijsch de Beerenbrouck I was op 23 oktober 1923 gestrand op de verwerping van de Vlootwet. Pogingen om een nieuw kabinet te vormen, mislukten. Uiteindelijk had het staatshoofd er genoeg van. Op 7 januari 1924 weigerde koningin Wilhelmina het verzoek om ontslag met als gevolg dat het kabinet aanbleef.

Ode aan moeder

Op 9 februari 1924 wordt Aletta Jacobs in de bloemetjes gezet. Een grootse huldiging van de vrouwen van Nederland voor de zeventigste verjaardag van Nederlands belangrijkste feminist. Aletta Jacobs' strijd voor gelijke rechten voor vrouwen was bepaald niet voltooid. De emancipatie van vrouwen wordt gedwarsboomd door het conservatieve kabinet. De christelijke partijen in ons land komen in 1924 met een wet die bepaalt dat vrouwen op de dag van hun huwelijk worden ontslagen uit overheidsfuncties, en dan hebben we het ook over verpleegsters en onderwijzeressen.
Evenals de bepalingen over de handelingsonbekwaamheid van gehuwde vrouwen blijft die wet van kracht tot 1 januari 1958. Wat een verdriet is hiermee veroorzaakt, wat een talent verspild. Het gezinsmodel met de mannelijke kostwinner en de niet-buitenshuis-werkende huisvrouw wordt als norm opgelegd. Met de kanttekening dat voor echtparen in bedrijfssituaties - op boerderijen, met een eigen zaak - de werkverdeling minder stringent is en de kinderen ook nog vaak als onbetaalde arbeidskracht zijn ingeschakeld.
In dit culturele klimaat past de viering van de eerste Moederdag in Nederland op zondag 11 mei 1924. Een geslaagde actie. Wie kan tegen het prijzen van moeder zijn, dat deden de oude Grieken al. Moederdag is een traditie geworden. Daar zat vanaf het begin een commercieel tintje aan. De Koninklijke Maatschappij voor Tuinbouw en Plantkunde introduceerde deze dag met de bedoeling de bloemenverkoop te stimuleren. Van het één komt het ander. Over moeder zijn liefdevolle boeken verschenen. Onlangs was ik in de Singelkerk in Amsterdam aanwezig bij de presentatie en bespreking van Moeder, antimoeder van Jolande Withuis. Een bomvolle kerk met voornamelijk vrouwen van boven de zestig, ik telde slechts zo'n tien tot twaalf mannen. Jolande Withuis probeert in het reine te komen met haar steile communistische moeder. Eerder gelezen: Mijn moedersstrijd van Murat Isik en het ontroerende Roosje van Gerard van Westerloo.

We voegen een dimensie toe aan moeder. Niet zo bekend, maar 18 december is de Internationale Dag van de Migrant. Op woensdagavond 18 december 2024 luisterde ik tijdens een vijf-gangen Marokkaanse maaltijd onder muzikale begeleiding in het Verhalenhuis Belvédère op Katendrecht naar moeders en dochters van de eerste generatie Marokkaanse migratie. Hun relaas groeide uit tot kennismaking met migranten uit andere verre landen. Boeiende levensgeschiedenissen. Hard werken en een weg proberen te vinden in een nieuwe omgeving. Ontroerende momenten. Bezoek ook eens Verhalenhuis Belvédère. Een unieke locatie. Grensverleggend, geestverrijkend, gezellig, gastvrij, gul, geeft glans.

Het sonnet De Moeder de vrouw van Martinus Nijhoff (1884-1953) is een anker en ijkpunt geworden in de Nederlandse poëzie.

Ik ging naar Bommel om de brug te zien.
Ik zag de nieuwe brug. Twee overzijden
die elkaar vroeger schenen te vermijden,
worden weer buren. Een minuut of tien
dat ik daar lag. In 't gras, mijn thee gedronken,
mijn hoofd vol van het landschap wijd en zijd
laat mij daar midden uit de oneindigheid
een stem vernemen dat mijn oren klonken.

Het was een vrouw. Het schip dat zij bevoer
kwam langzaam stroomaf door de brug gevaren.
Zij was alleen aan dek, zij stond bij 't roer,
en wat zij zong hoorde ik dat psalmen waren.
O, dacht ik, o, dat daar mijn moeder voer.
Prijs God, zong zij, Zijn hand zal u bewaren.

Uit de interviews in de Volkskrant met vrouwen die de honderd zijn gepasseerd, blijkt dat zij allen het ontslag bij hun huwelijk als een pijnlijke breuk in het leven hebben ervaren. Goed dat Aletta Jacobs in de Canon van Nederland is opgenomen, zodat de inzet en de argumenten van de vrouwenbeweging, de sociaaleconomische en culturele verhoudingen uit de eerste en tweede feministische golf op school uitgelegd en bediscussieerd kunnen worden. Al is het op andere terreinen van het maatschappelijk leven, ook nu hebben we politieke partijen die (tegen beter weten in) met de rug naar de toekomst staan.

Lenin

Namen van politieke figuren van een eeuw geleden klinken nog steeds vertrouwd in de oren. Neem Vladimir Lenin, de leider van de Sovjet-Unie. Hij stierf op 21 januari 1924 aan een beroerte. Een aanslag op hem, enkele jaren daarvoor, had zijn constitutie al ernstig verzwakt. We speculeren wat. Lenin werd slechts 53 jaar.

Stel je eens voor dat hij dertig jaar ouder was geworden, zelfs 'kameraad' Stalin zou hebben overleefd? Hoe had de geschiedenis van het communisme en de Sovjet-Unie er dan uitgezien? Zou Lenin zijn succesvolle Nieuwe Economische Politiek met wat meer vrijheid en marktwerking hebben voortgezet? Geven het leven en de persoonlijkheid van Lenin aanleiding om te veronderstellen dat er in de jaren dertig onder zijn leiding geen zuiveringen zouden hebben plaatsgevonden? Het officierskorps met al die generaals niet grotendeels zou zijn vermoord? Burgers niet massaal naar de Goelag zouden zijn verbannen? Oekraïne de massale hongersnood met miljoenen doden bespaard zijn gebleven? Wat zou dan bovendien de plaats van Trotski en Stalin in de geschiedenis zijn geweest?

Mein Kampf

Een paar maanden verder in dat jaar. Op 1 april wordt Adolf Hitler vanwege hoogverraad tot vijf jaar gevangenisstraf veroordeeld. Op 8 november 1923 had Hitler in München geprobeerd een staatsgreep te plegen, de macht over te nemen. De zogeheten Bierkellerputsch mislukte. Tijdens een mars door het centrum van München op 9 november onder leiding van generaal Ludendorff werd een aantal trawanten van Hitler in een confrontatie met de politie gedood, een kogel miste Hitler maar net. Hitler zat in tamelijk comfortabele omstandigheden slechts acht maanden van zijn straf uit. In die periode werkte hij aan Mein Kampf. Hitlers nationaalsocialistische gedachtegoed sloot aan op het nationalistische beeld van de conservatieve intellectueel Ernst Jünger.

In 1924 verwoordde Jünger in het nieuwe voorwoord bij de nieuwe editie van zijn oorlogsroman In Stahlgewittern(vertaald als Oorlogsroes) het doel waarvoor de soldaten vochten als volgt: ..... boven alles uit wat laag en verachtelijk is, leidt ons één grote, heldere en verbindende gedachte: het vaderland, in de breedste zin des woords. Daarvoor zijn wij allen bereid te sterven. Bij het verstrijken van de tijd is dat wat ons van anderen onderscheidt: wij allen zijn bereid om offers te brengen.
Terug naar Hitler. Stel je eens voor dat de leider van de NSDAP de volle vijf jaar van het vonnis had moeten uitzetten en daarna als ongewenste vreemdeling het land was uitgezet. Hoe zou dan de geschiedenis van Duitsland en de wereld er hebben uitgezien? 'If-history' kan onze zinnen scherpen voor de betekenis van toevalligheden in de geschiedenis.

De Toverberg

Een hoogtepunt in de wereldliteratuur is de verschijning van De Toverberg van Thomas Mann (1875-1955) op 28 november 1924. Het is het verhaal van Hans Castorp, een jongeman die zeven jaar lang in een sanatorium in Davos verblijft, tot hij in de loopgraven van de Eerste Wereldoorlog wegzakt. Maar het boek is veel meer dan een relaas van (filosofische) gesprekken tussen gehospitaliseerde individuen, overigens opmerkelijke persoonlijkheden. Het is tevens een schets van een ziek tijdperk, de vooroorlogse tijd in Europa. De laatste zin uit de bijna duizend bladzijden tellende roman: Zal ook uit dit wereldfeest des doods, ook uit deze vreselijke koortsgloed, waarin overal in het rond de regenachtige avondhemel is ontstoken, eens de liefde zich verheffen?
Thomas Mann had al eerder naam gemaakt met De Buddenbrooks (1901) over de teloorgang van een koopmansfamilie in Lübeck en met De Dood in Venetië (1912). In 1929 ontvangt hij - de tovenaar - de Nobelprijs voor Literatuur.

Wilt u nog langer in een sanatorium vertoeven? Lees dan Empusion van Olga Tokarczuk. De vorig jaar uitgegeven roman wordt beoordeeld als een briljant feministisch antwoord op De Toverberg. Het heeft zo op het eerste gezicht veel weg van het meesterwerk van Mann. In september 1913 reist student Mieczyslaw Wojnicz vanuit Lemberg naar een beroemd sanatorium in de bergen van Pruisisch Silezië. Mieczyslaw neemt zijn intrek in een herenpension, waar hij de dagen doorbrengt met wandelingen, ligkuren en eindeloos gefilosofeer over De Vrouw met andere patiënten, verwaande mannen uit heel Europa. Laat u verrassen door dit boek. Met 370 bladzijden te doen. De Poolse auteur had al bekendheid gekregen door Oer en andere tijden (1998), de verhalenbundel De Rustelozen (2007) en met romans als Jaag je ploeg over de botten van de doden (2009) en De Jacobsboeken (2014). In 2019 krijgt Olga Tokarczuk de Nobelprijs voor Literatuur.

Italië, Engeland

Terug naar 1924. Wat deed de gemoederen in twee andere belangrijke landen in Europa hoog oplopen? Italië: in april won de fascistische snoever Benito Mussolini de verkiezingen die in zijn voordeel waren gemanipuleerd. De volgende verkiezingen lieten op zich wachten tot 1946. Zo gaat dat in een dictatuur. Het kwade oog van Il Duce viel in 1924 op één van zijn belangrijkste tegenstanders, de socialist Giacomo Matteotti. Op 10 juni werd Matteotti op weg van zijn huis naar het parlement in Rome door een fascistische knokploeg ontvoerd en daarna vermoord. Wereldwijde verontwaardiging; vanzelfsprekend in de eerste plaats in Italië waar zelfs de positie van Mussolini even onder druk kwam te staan. Er waren maar weinigen die er aan twijfelden dat Mussolini verantwoordelijk was voor de moordaanslag.
Twee jaar later ontdeed Mussolini zich van een andere politieke tegenstander: de communist Antonio Gramsci verdween voor de rest van zijn leven achter de tralies. De huidige premier van Italië, Giorgia Meloni, partijleider van de nationaal-conservatieve partij Fratelli d'Italia, is met haar verleden in de jongerenafdeling van de neofascistische Movimento Sociale Italiano ideologisch verwant met Mussolini.

Matteotti was geen onbekende op het Europese toneel. Hij had een paar maanden voor zijn dood bijvoorbeeld nog in Groot-Brittannië gereisd en zich daar onderhouden met politieke geestverwanten van de Labour Party die in januari onder leiding van Ramsay MacDonald voor het eerst een regering konden vormen. Overigens slechts een minderheidsregering die in november 1924 weer sneuvelde. Een spannend jaar in de Britse politiek. De Labour regering hield zich aan haar verkiezingsbelofte: zij erkende de Sovjet-Unie. Daar was Nederland nog lang niet aan toe. Pogingen in 1924 om tot een handelsakkoord te komen mislukten. Pas in 1942 werden diplomatieke betrekkingen tussen Nederland en de Sovjet-Unie een feit.
In oktober 1924 onthulde de Britse geheime dienst de zogenaamde Zinoviev Brief. Sovjetleider en Comintern voorzitter Grigori Zinoviev riep daarin de Britse communistenleiders op om een revolutie te ontketenen. De brief werd geheim gehouden, maar lekte vlak voor de verkiezingen op 29 oktober uit. De verkiezingen moesten worden gehouden, omdat de sociaaldemocratische regering de steun van de Liberalen was kwijtgeraakt. De angst voor een revolutie sloeg toe in het Verenigd Koninkrijk waardoor Labour een pijnlijke nederlaag leed. MacDonald bood vervolgens als premier zijn ontslag aan aan bij koning George V.
Er zijn altijd vragen gesteld bij het waarheidsgehalte van de Zinoviev brief. In The Guardian van 4 februari 1999 wordt het ontmaskerd als a dirty trick by M16, bedoeld om de sociaaldemocraten in diskrediet te brengen. Keir Starmer, vanaf 4 april 2020 leider van de Labour Party en sinds 5 juli 2024 premier van het Verenigd Koninkrijk zal nog wel eens terugdenken aan dat roemruchte jaar 1924. De Labour Party heeft op 4 juli 2024 met 411 zetels een absolute meerderheid verworven in het Britse parlement en een veel sterkere positie dan honderd jaar geleden.

Parijs, Olympische spelen

Frankrijk. Parijs 1924. De littekens van de grote oorlog zijn vooral in het noorden van het land te zien. Frankrijk eist herstelbetalingen van Duitsland voor de enorme schade die het land heeft geleden, Franse troepen bezetten in 1923 het Rijnland. Maar we laten die schermutselingen rusten. Van de politiek naar de sport.
In 1924 werden de Olympische Zomerspelen in Parijs gehouden; al voor de tweede keer in de Lichtstad, eerder in het jaar 1900. De grote hotels waren al maanden van te voren volgeboekt, een staking van koks dreigde nog roet in het water te gooien. Sporters en publiek moesten zich te weer stellen tegen hitte, storm en wateroverlast.
We vergelijken de spelen van 1924 (van 5 juli tot 27 juli) met die van 2024 (van 26 juli tot 11 augustus). Enkele kengetallen. In 1924 namen 44 landen met 3.092 atleten (2956: man, 136: vrouw) deel, 206 landen in 2024 met 10.500 deelnemers (bijna evenveel vrouwen als mannen). In 1924 werden de Sovjet-Unie en Duitsland niet uitgenodigd, in 2024 zijn Rusland en Belarus uitgesloten. De Verenigde Staten kunnen beide jaren bogen op het grootste aantal medailles.

De openingsceremonie van de Olympische Spelen op vrijdag 26 juli 2024 was oogverblindend. Parijs op zijn mooist. Nog eens herhaald op zaterdag 7 december met de heropening van de gerestaureerde Notre-Dame. Vijf jaar na de brand die op 15 april 2019 de Notre-Dame bijna geheel verwoestte, is de belofte van president Emmanuel Macron om de kathedraal in vijf jaar te herbouwen waar gemaakt. We hebben ontdekt waartoe grote naties in staat zijn: het onmogelijke mogelijk maken, spreekt Macron de genodigden toe.

1924	Goud	Zilver	Brons	Totaal
VS	45	27	27	95
Finland	14	13	10	37
Frankrijk	13	15	10	38
Nederland	4	1	5	10
België	3	7	3	13

2024	Goud	Zilver	Brons	Totaal
VS	40	44	42	126
China	40	27	24	91
Japan	20	12	13	45
Nederland	15	7	12	31
België	3	1	6	10

In 1924 won China geen enkele medaille en Japan slechts één, voor worstelen. Honderd jaar later hebben ze respectievelijk de tweede en derde plaats veroverd in de rangorde van medailles. Opvallend in 1924 is de tweede plaats voor het kleine Finland. Vooral te danken aan de flying Fins waaronder Paavo Nurmi die vijf gouden medailles won met atletiek/hardlopen. Een legendarische naam uit de Verenigde Staten is Johnny Weismuller met drie gouden medailles voor zwemmen en één bronzen met waterpolo. Kea Bouman is de eerste Nederlandse vrouw die een medaille won, brons voor tennis gemengd dubbel met Henk Timmer.

In 1924 nam Nederland deel met 153 atleten, in 2024 met 274. Het aantal sporten was in die eeuw wel flink toegenomen, van het vertrouwde tennis, roeien, zwemmen, schermen, enzovoort tot breakdancen in 2024. Met de zesde plaats in de ranglijst van gewonnen gouden medailles scoorde Nederland in 2024 beter dan ooit, nog voor landen als Groot-Brittannië, Italië en Duitsland.
Nederland is er in die honderd jaar drie plaatsen op vooruit gegaan, België is teruggezakt van de tiende naar de 25ste plaats. De Olympische Spelen zijn een groot evenement, waarbij atleten en sportliefhebbers uit de hele wereld worden samen gebracht voor een vriendschappelijke competitie ten gunste van prestaties in de sport. Miljarden mensen in de wereld hebben ervan genoten. Ik wil de pret niet drukken, maar het blijft pijnlijk dat we dezelfde avonden dat we getuige waren van gebroken records, op de televisie ook de bommen zagen vallen op Oekraïne en Gaza.

Mahatma Gandhi (1869-1948)

India. Mahatma Gandhi, vegetariër, pacifist, jurist, advocaat, nationaal en spiritueel leider, boegbeeld van het geweldloos verzet, vocht jarenlang vreedzaam (onder andere via hongerstakingen) voor de onafhankelijkheid van India. Hij werd in 1922 zogenaamd vanwege opruiing tot zes jaar gevangenisstraf veroordeeld, in het voorjaar van 1924 vervroegd in vrijheid gesteld. Heeft Gandhi de beroemde roman A Passage to India (Overtocht naar India) van Edward Morgan Forster gelezen die in dat jaar uitkwam? Het boek is een aanklacht tegen het kolonialisme en racisme van de Britse bestuurders, de bezetters van het land. Als lezer word je meegevoerd in de bekrompen Britse gemeenschap en krijg je een hekel aan de arrogante Britten, mannen en vrouwen, aan hun superioriteitsdenken en neerbuigende omgangsvormen met de plaatselijke bevolking. Maar het boek biedt meer. Het geeft ook een indringend beeld van de Indiase cultuur, van de verhoudingen tussen Hindoes en Islamieten, van behoudende Indiërs tegenover de voorstanders van onafhankelijkheid. Zie ook de film uit 1984, een episch historisch drama, geschreven en geregisseerd door David Lean. E.M. Forster is maar liefst zestien keer genomineerd voor de Nobelprijs voor Literatuur. Maar het eredoctoraat van de Universiteit Leiden uit 1954 mag er natuurlijk ook zijn. Forster overleed in 1970 op 97-jarige leeftijd in Coventry.

Gandhi's passieve verzet leidde na de Tweede Wereldoorlog tot het eind van de Britse koloniale overheersing in India. Gandhi werd op 30 januari 1948 door een hindoe nationalist in Birla House in New Delhi doodgeschoten.
Winston Churchill zal het verlies van het juweel op de kroon van het Britse imperium knarsetandend hebben aangezien. Eerder zette hij Gandhi weg als een rebelse advocaat, die eruitzag als een fakir, en halfnaakt de trappen van het paleis opliep. Zie ook de dramafilm uit 1982 over het leven van Gandhi van de hand van Richard Attenborough met in de hoofdrollen Ben Kingsley en Candice Bergen. Mahatma Gandhi (en Martin Luther King Jr) staan weer volop in de actualiteit vanwege het debat over de grenzen van burgerlijke ongehoorzaamheid.

De Verenigde Staten

We zetten onze reis voort naar de Verenigde Staten. Wat gebeurde daar op het politieke vlak? Het overlijden van voormalig president Woodrow Wilson op 3 februari 1924 ging aan veel van zijn landgenoten voorbij. We zijn dan ook al twee presidenten verder. De Democraat Wilson werd op 4 maart 1921 opgevolgd door de Republikein Warren Harding. Met de conservatieve wind gingen de VS zich naar buiten toe isolationistisch opstellen en binnenlands rees de Ku Klux Klan weer op. Het land sloot zich niet aan bij de Volkenbond, waarvoor Wilson nota bene het initiatief tot oprichting had genomen. In december 1920 kreeg Wilson hiervoor de Nobelprijs voor de Vrede toegekend.
Harding stierf tijdens zijn ambtstermijn en vicepresident Calvin Coolidge volgde hem op als eerste man. Zonder problemen verwierf Coolidge in 1924 de nominatie voor de Republikeinse Partij en zette hij het presidentschap in 1925 voort. In De Verenigde Staten in de twintigste eeuw duidt Maarten van Rossem Harding aan als een echte Amerikaanse backslapper en Coolidge als een zuinige, zure en zeldzaam luie man. Beide personen waren eigenlijk onbekwaam voor het presidentschap, maar als typische vertegenwoordigers van het kleinsteedse en kleinschalige Amerika waren ze om die reden wel populair bij het grote publiek. Het stopzetten van immigratie was ook een eeuw geleden al een 'hot item'. In 1924 werd de National Origins Act aangenomen, waardoor het land bijna was afgesloten voor Zuid- en Oost-Europeanen en toelating van Aziaten helemaal was verboden.

De president benoemt personen in sleutelfuncties. Een verkeerde keuze kan verregaande gevolgen hebben. In 1924 stelde Coolidge J. Edgar Hoover aan als Hoofd van het Bureau of Investigation. Hoe jong ook, Hoover had al een reputatie verworven als vervolger van alles wat progressief was. In 1919 was Hoover, 24 jaar oud, tot hoofd benoemd van een belangrijke afdeling, de General Intelligence Division. In die hoedanigheid speelde hij een rol bij het ontstaan van de red scare waarbij de anarchisten Emma Goldman en Alexander Berkman het land werden uitgezet. In 1935 vervolgde Hoover zijn werk als directeur van het Federal Bureau of Investigation (FBI).
De paranoïde Hoover diende tot zijn dood in 1972 onder acht presidenten, manipuleerde ieder van hen en maakte met name tijdens de Koude Oorlog veel slachtoffers. De FBI werd een staat in de staat, telefoonlijnen werden illegaal afgetapt, verborgen microfoons werden gebruikt om personen te vernietigen die Hoover in de weg stonden. Lees Curt Gentry. J. Edgar Hoover. De man en zijn geheimen. De jaren twintig staan bekend als de roaring twenties, kennelijk kun je feest vieren zonder alcohol, want het land was sinds 1920 drooggelegd. De werkelijkheid was natuurlijk dat er op grote schaal illegaal alcohol werd gestookt en dat de georganiseerde misdaad, de maffia, om die reden van de grond kon komen.

Zomer 2024. Een centimeter verschil op 13 juli 2024 en er zou een einde zijn gekomen aan het leven van presidentskandidaat Donald Trump. Zou er dan een opstand in de Verenigde Staten zijn uitgebroken? Wat zou dan het verloop en het resultaat van de verkiezingen zijn geweest? Heeft die mislukte aanslag mogelijk bijgedragen aan mythevorming over de onoverwinnelijke reputatie van Trump? En dat daarom kiezers zijn misdaden, overtredingen, racistische en seksistische uitingen en botte gedrag maar voor lief nemen? Of is het de steun van de rijkste man op aarde, de rechts-radicale Elon Musk die Trump aan zijn overwinning heeft geholpen?
Eind 2024. Binnenkort komt er een wisseling van de wacht in het Witte Huis. Met angst en beven kijken we uit naar wat Donald Trump vanaf 20 januari 2025 allemaal gaat uitspoken in zijn tweede ambtstermijn.

(1) Extra 448-2, Harry Peer, Het jaar 1921. Dramatische gebeurtenissen, acties en stakingen, 5 december 2021.
Extra 474-2, Harry Peer, Het jaar 1922. Arbeidersbeweging en politiek, 4 december 2022.
Extra 502-1, Harry Peer, 1923 - Het jaar van de omslag, 31 december 2023.